 |
| El Greco, Η προσκύνηση των Ποιμένων, 1603-1605 ελαιογραφία σε μουσαμά, Βαλένθια |
-Οι πληροφορίες των Ευαγγελίων.
-Ο Χριστός γεννήθηκε προ Χριστού.
-Το Άστρο της Βηθλεέμ.
-Η γέννηση συνέβη Άνοιξη ή Φθινόπωρο.
-Η χρονολογία της απογραφής.
-Η επικράτηση της ημερομηνίας 25η Δεκεμβρίου.
-Χρονολόγια και
-Αρχή Χρονολογίων.
-Το Έτος Μηδέν και το πρόβλημα με τις δεκαετίες.
-Οικονομική σημασία των Χριστουγέννων.
Ελάχιστοι είναι εκείνοι που γνωρίζουν ότι ο Χριστός δεν γεννήθηκε στις 25 Δεκεμβρίου και ότι η ακριβής ημερομηνία Γεννήσεώς Του δεν ήταν το πρώτο έτος μ.X., καθώς και ότι ορισμένα ιστορικά δεδομένα της εποχής δεν συμβαδίζουν με τις αφηγήσεις των Ευαγγελιστών.
Κατά τους θεολόγους, στόχος των Ευαγγελιστών δεν ήταν να μεταφέρουν τα ακριβή ιστορικά γεγονότα της Γεννήσεως αλλά το χαρμόσυνο μήνυμα της ενανθρωπίσεως του Θεού και της νίκης επί της φθοράς και του θανάτου.
Η Γέννηση του
Επειδή όμως για τους ιστορικούς τίθενται ερωτήματα σχετικά με το πλαίσιο στο οποίο τοποθετείται το γεγονός της
Πότε γεννήθηκε ο Ιησούς Χριστός;
Αναρωτηθήκατε ποτέ, γιατί γιορτάζουμε τα
Το πρόβλημα του εντοπισμού της ημερομηνίας γέννησης του Χριστού παραμένει μέχρι και σήμερα ανοιχτό πρόβλημα. Από τους τέσσερεις Ευαγγελιστές μόνο ο Λουκάς και ο Ματθαίος αρχίζουν τις αφηγήσεις τους από τη Γέννηση του Ιησού. Οι δύο αυτές περιγραφές φέρονται να συμπληρώνουν η μία την άλλη, ενώ πληρέστερη φέρεται αυτή του Λουκά.
Οι πληροφορίες των Ευαγγελίων
Τα λίγα στοιχεία που μπορούν να χρησιμοποιηθούν για την κατά προσέγγιση χρονολόγηση της γέννησης του Ιησού, προέρχονται όπως προαναφέραμε, κυρίως από το Ευαγγέλιο του Λουκά και του Ματθαίου και αφορούν:
* Τη γέννηση του Ιησού επί αυτοκράτορα Αυγούστου (Λουκ. 2,1)
* Τη γέννηση του Ιησού τον καιρό της βασιλείας του Ηρώδη (Λουκ. 1,5)
* Στις περιγραφές για το άστρο της Βηθλεέμ (Ματθ. 2,2)
* Στα γεγονότα της πρώτης απογραφής επί ηγεμονίας του Κυρηνίου της Συρίας (Λουκ. 2,2)
Γέννηση του Χριστού, Θεοφανους του Κρητός (16 αι.) Μονή Σταυρονικητα,
Ο Χριστός γεννήθηκε προ Χριστού
Το έτος γέννησης του Χριστού ως ανοιχτό πρόβλημα έχει απασχολήσει κατά καιρούς επιστήμονες και ιστορικούς.
Μια άποψη είναι ότι ο Χριστός γεννήθηκε το 4 π.Χ. επειδή στην Καινή Διαθήκη σύμφωνα με τα Ευαγγέλια ,το γεγονός της γέννησης συνέβη κατά την βασιλεία του Ηρώδη του Α΄(73-4 π.Χ.).
Επίσης ο Εβραίος ιστορικός Ιώσηπος αναφέρει ότι ο Ηρώδης στέφθηκε βασιλιάς μετά την ναυμαχία του Ακτίου δηλαδή το 38 μ.Χ. και βασίλεψε 34 έτη πεθαίνοντας μετά από μια έκλειψη σελήνης και πριν το εβραϊκό Πάσχα. Με την παραδοχή του Ιώσηπου και απλή αστρονομία μπορούμε με ακρίβεια να πούμε ότι ο Ηρώδης πέθανε μεταξύ 13 Μαρτίου και 12 Απριλίου του 4 π.Χ.
Με βάση τα παραπάνω μπορούμε να συμπεράνουμε ότι ο Χριστός γεννήθηκε τουλάχιστον 4 χρόνια προ Χριστού.
Το Άστρο της Βηθλεέμ
Από τη μαρτυρία του Ευαγγελιστή Ματθαίου δεν προκύπτει ότι ο αστέρας αυτός ήταν ουράνιο αντικείμενο ή φαινόμενο, έτσι κατά καιρούς διατυπώθηκαν διάφορες απόψεις ως πιθανές ερμηνείες τις οποίες αναφέρω παρακάτω.
* Ο Kepler υποστήριξε ότι ο Χριστός είχε γεννηθεί ένα ή δύο χρόνια μετά την τριπλή σύνοδο των πλανητών Άρη,Δία ,Κρόνου στα όρια των αστερισμών Κριού και Ιχθύων , δηλαδή το 4 ή 5 π.Χ.
* Ο F D’ Occhieppo καθηγητής Αστρονομίας στο πανεπιστήμιο της Βιέννης κατέληξε το 1969 μετά από διάφορους υπολογισμούς για την πιθανή θέση των πλανητών Δία και Κρόνου ότι η γέννηση του Χριστού έγινε το 7π.Χ.
* Οι D Clark και F. Stephenson στηρίχθηκαν στα Χρονικά της Σινίκης και μετά από αναλύσεις και μελέτες κατέληξαν το 1977 ότι ο Χριστός γεννήθηκε το 5 π.Χ. Θεωρούν δεδομένη την σύνοδο των πλανητών το 7 π.Χ. αλλά πιστεύουν ότι μετά ανέλαμψε ένας καινοφανής αστέρας το 5 π.Χ. που θεωρούν ότι ήταν το άστρο της Βηθλεέμ, το οποίο υποδεικνύει και τον χρόνο γέννησης του Χριστού.
Για το φαινόμενο του άστρου οι διάφορες θεωρίες καταλήγουν στο συμπέρασμα ότι δεν ήταν μετεωρολογικό αλλά αστρονομικό φαινόμενο με επικρατέστερη την εκδοχή του καινοφανούς.
* Πλανήτης. Η άποψη ότι ο αστέρας ήταν κάποιος πλανήτης μάλλον θα πρέπει να απορριφθεί διότι οι μάγοι ως γνώστες του ουρανού, γνώριζαν τους πλανήτες και επομένως την παρουσία κάποιου από αυτούς δεν θα μπορούσαν να την εκλάβουν ως έκτακτο ουράνιο φαινόμενο
* Διάτων αστέρας. Οι διάττοντες αστέρες είναι μικρά αντικείμενα τα οποία πλησιάζοντας τη γη έλκονται και εισέρχονται στην γήινη ατμόσφαιρα, πυρακτώνονται και αφήνουν ένα φωτεινό ίχνος. Η περίπτωση αυτή θα πρέπει να αποκλειστεί καθώς η διάρκεια του φαινομένου είναι εξαιρετικά σύντομη και επομένως δεν συμπίπτει με το ιστόρημα του Ματθαίου.
* Κομήτης. Η περίπτωση αυτή επίσης θα πρέπει να αποκλειστεί διότι οι κομήτες στην αρχαιότητα ήταν προάγγελοι συμφορών και επομένως δεν θα μπορούσαν να προκαλέσουν υπόνοιες για τη γέννηση σημαντικού και αξιόλογου προσώπου.
* Super nova. (καινοφανής) Σύμφωνα με Βρετανούς αστρονόμους ο Super nova θα μπορούσε να εκληφθεί ως η ποιο πιθανή ερμηνεία του φαινομένου. .
Καταλήγουμε λοιπόν για το Άστρο της Βηθλεέμ, αν τελικά αφορούσε κάποιο αστρονομικό φαινόμενο, ότι οδηγεί στα έτη 7έως 4 π.Χ., αφού κατά τους αστρονόμους υπήρξε πράγματι τότε ένα παρόμοιο ουράνιο φαινόμενο που προκαλείται κατά τη συνάντηση των τριών πλανητών, του Κρόνου, του Δία και της Αφροδίτης.
Το γεγονός αυτό ταιριάζει με την αφήγηση του Ευαγγελιστή Ματθαίου καθώς το ταξίδι των Μάγων από τη Μεσοποταμία στην Παλαιστίνη με τα μέσα της εποχής απαιτούσε δύο ή τρεις μήνες, η χρονική αυτή απόσταση ταιριάζει με την αντίστοιχη φυσική κίνηση του πλανήτη Δία και τη διπλή εμφάνιση του κατά την είσοδο και έξοδο από την τροχιά συνάντησης με τους άλλους δύο πλανήτες.
Η γέννηση συνέβη Άνοιξη ή Φθινόπωρο
Ομάδα Αυστραλών επιστημόνων, χρησιμοποιώντας εξελιγμένα υπολογιστικά προγράμματα, προσδιόρισε ως ακριβή ημερομηνία κατά την οποία εκδηλώθηκε το αστρονομικό φαινόμενο το οποίο πιστεύεται ότι είναι το αστέρι που εμφανίστηκε πάνω από τη Βηθλεέμ.Ο επικεφαλής της ομάδας Ντέιβ Ρένεκε ισχυρίζεται ότι οι επιστήμονες της ομάδας κατάφεραν να προσδιορίσουν επακριβώς όλα τα αστρονομικά φαινόμενα που ήταν ορατά από τη Βηθλεέμ πριν από περίπου 2.000 χρόνια. Χρησιμοποιώντας το κατά Ματθαίον Ευαγγέλιο ως κείμενο αναφοράς, ο Ρένεκε υπολόγισε ότι το φαινόμενο εμφανίστηκε στο αστερισμό του Λέοντα στις 17 Ιουνίου του έτους 2 π.Χ. Στις δηλώσεις του, βέβαια, ο Ρένεκε έσπευσε να υπογραμμίσει ότι «η ημερομηνία αυτή δεν είναι σίγουρα η σωστή, αλλά είναι αυτή που δίνει την καλύτερη εξήγηση στο αστέρι της Βηθλεέμ».
Μια άλλη εκδοχή την οποία υποστήριξε ο Ντέβιντ Χιούζ του πανεπιστημίου του Σέφιλντ το 1993 είναι η παρακάτω.
Το θρησκευτικό έτος των εβραίων άρχιζε τον μήνα Νισάν (Μάρτιος-Απρίλιος) και οι υπηρεσίες των ιερέων στον ναό του Σολομώντα ήταν 24 εφημερίες ανά έτος όπως τις είχε καθιερώσει ο βασιλιάς Δαβίδ. Ο Ζαχαρίας ήταν ιερέας και ανήκε στην εφημερία του Αβιά. Η εφημερία του Αβιά ήταν 8η άρα αντιστοιχούσε στον εβραϊκό μήνα Ταμμούζ (Ιούνιο – Ιούλιο).Στο τέλος της εφημερίας του Ζαχαρία και με την επιστροφή στο σπίτι του η γριά Ελισάβετ συλλαμβάνει τον Ιωάννη τον Πρόδρομο γεγονός που του είχε αναγγείλει στο ναό ο Αρχάγγελος Γαβριήλ. Στον έκτο μήνα της εγκυμοσύνης της Ελισάβετ δηλαδή τον μήνα Τεμπέθ (Δεκέμβριος -Ιανουάριος) ο Αρχάγγελος Γαβριήλ αναγγέλλει στην Παρθένο Μαρία ότι πρόκειται να γίνει μητέρα του Ιησού , άρα μετά από 9 μήνες φθάνουμε στο γεγονός της γέννησης του Χριστού τον μήνα Τισρί (Σεπτέμβριος-Οκτώβριος)
Με βάση τα παραπάνω το πιο πιθανό είναι ότι η γέννηση του Χριστού έγινε άνοιξη ή φθινόπωρο καθώς το Ευαγγέλιο αναφέρει (ποιμένες αγραυλούντες), δηλαδή βοσκούς που ζούσαν τότε στην ύπαιθρο. Είναι γνωστό ότι στην περιοχή της Παλαιστίνης, οι βοσκοί και τα κοπάδια τους παραμένουν στο ύπαιθρο από αρχές Μαρτίου μέχρι τα τέλη του Οκτωβρίου.
Η χρονολογία της απογραφής
Σύμφωνα με τον ευαγγελιστή Λουκά διετάχθη από τον Αύγουστο Οκταβιανό μια απογραφή του πληθυσμού το 8 π.Χ. έτος το οποίο ηγεμόνευε ο Κυρήνιος στη Συρία ,οι απογραφές γνωρίζουμε ότι γινόταν κατά πατριές ,δηλαδή στον τόπο καταγωγής του αρχηγού της οικογένειας και όχι στον τόπο διαμονής..Έτσι η απογραφή αυτή ανάγκασε τη Μαρία και τον Ιωσήφ να ταξιδέψουν για να καταγραφούν στην πατρίδα του Ιωσήφ.
Κατά τη διάρκεια της βασιλείας του Αυγούστου είναι γνωστό ότι είχαν προκηρυχθεί τρεις μεγάλες απογραφές. Η πρώτη το 28 π.Χ., η δεύτερη το 8 π.Χ. και η τρίτη το 14 μ.Χ. Η μόνη απογραφή που φαίνεται να προσεγγίζει περισσότερο με όλες τις προηγούμενες πληροφορίες είναι εκείνη που ξεκίνησε το έτος 8 π.Χ.
Αν λάβουμε υπόψη μας ότι εκείνη την εποχή οι πληροφορίες μεταδίδονταν με πολύ αργούς ρυθμούς, μοιάζει αρκετά πιθανό η ανακοίνωση της απογραφής να μεταφέρθηκε στους κατοίκους των πιο απομακρυσμένων σημείων της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας με καθυστέρηση ενός ή ακόμη και δύο χρόνων. Έτσι καταλήγουμε στο συμπέρασμα ότι ο Χριστός γεννήθηκε από το 5έως 7 προ Χριστού.
Η επικράτηση της ημερομηνίας 25η Δεκεμβρίου
Παρ’ όλο που οι ιστορικοί τοποθετούν την γέννηση του Χριστού είτε την περίοδο της άνοιξης είτε την περίοδο του φθινοπώρου, η Εκκλησία επέλεξε την 25η Δεκεμβρίου ως την ημέρα των Χριστουγέννων, για άλλους λόγους .
Η πρώτη νύξη έγινε το 135 μ.Χ. όταν ο πάπας Τελεσφόρος (125-136 μ.Χ.) αποφασίζει να μνημονεύει το ιδιαίτερο αυτό γεγονός θεσπίζοντας την γιορτή των Χριστουγέννων.
O καθορισμός της 25ης Δεκεμβρίου ως ημερομηνίας γέννησης του Χριστού έγινε όταν η Καθολική Εκκλησία έψαχνε ένα τρόπο για να καταργήσει, χωρίς να δημιουργήσει μεγάλο θόρυβο, τις γιορταστικές τελετές μιας ειδωλολατρικής θρησκείας, η οποία απειλούσε τότε, όχι μόνο την ύπαρξη, αλλά και την εξάπλωση του Χριστιανισμού. Η Καθολική Εκκλησία αποφάσισε να καθορίσει, τις ίδιες μέρες που οι ειδωλολάτρες γιόρταζαν, με απώτερο σκοπό η ειδωλολατρική γιορτή να αρχίσει σιγά-σιγά να εκλείπει.
Έτσι λοιπόν για να εξαφανιστεί η μεγάλη ειδωλολατρική γιορτή των Σατουρναλίων προς τιμή του θεού Σατούρνους και η παγανιστική γιορτή των Μπρουμαλίων, η Δυτική Εκκλησία και συγκεκριμένα ο πάπας Ιούλιος Α΄ γύρω στο 335 μ.Χ. επέβαλλε στους Χριστιανούς να γιορτάζουν τα Χριστούγεννα ανά έτος την25η Δεκεμβρίου. Έτσι στην Ανατολή καθιερώθηκε περίπου στο 378 μ.Χ. ενώ στην Βασιλεύουσα το 380 μ.Χ. Τα Χριστούγεννα παρέμειναν κινητή γιορτή και γιορταζόταν σε μερικές εκκλησίες 6 Ιανουαρίου μαζί με τα Θεοφάνεια ενώ σε άλλες στις 22 Δεκεμβρίου (ημέρα χειμερινού ηλιοστασίου)
Σήμερα Ορθόδοξοι, Καθολικοί και Διαμαρτυρόμενοι γιορτάζουν τα Χριστούγεννα την 25η Δεκεμβρίου με το Γρηγοριανό ημερολόγιο, ενώ οι Εκκλησίες του Παλαιού ημερολογίου στις 7 Ιανουαρίου που αντιστοιχεί στις 25 Δεκεμβρίου του Ιουλιανού. Η Αρμενική Ορθόδοξη Εκκλησία γιορτάζει τα Χριστούγεννα μαζί με τα Θεοφάνια στις 19 Ιανουαρίου που αντιστοιχεί στις 6 Ιανουαρίου με το Ιουλιανό ημερολόγιο.
Χρονολόγια και Ημερολογιακοί κύκλοι
Η αφετηρία του όποιου ημερολογιακού κύκλου είναι συμβατική, είναι θέμα ανθρώπινης συμφωνίας και εντελώς αυθαίρετη. Από την αρχαιότητα συγγραφείς, βασιλιάδες, αστρονόμοι και ιερατεία επέλεγαν ένα σημαντικό γεγονός και το χρησιμοποιούσαν ως αφετηρία χρονολόγησης, παραθέτω παρακάτω μερικά ενδεικτικά παραδείγματα.
* Οι Αλεξανδρινοί συγγραφείς του 3ου π.Χ. χρονολογούσαν κατά Ολυμπιάδες με αφετηρία αυτή που αντιστοιχεί στο έτος 776 π.Χ.
* Αρχαίοι Έλληνες από Αλεξάνδρου 323 π.Χ. ή από Σελευκιδών 312 π.Χ.
* Ο Κλάυδιος Πτολεμαίος (2ος μ.Χ.) από βασιλείας Ναβουχοδονόσορα 747π.Χ.
* Οι Ρωμαίοι από έτος κτίσης Ρώμης 753π.Χ.
* Τα πρώτα μεταχριστιανικά χρόνια χρονολογούσαν από την εποχή του Διοκλητιανού 284 μ.Χ. (το διατηρούν και σήμερα οι Κόπτες)
* Μερικές πρωτοχριστιανικές Εκκλησίες χρονολογούσαν από το 19ο έτος της βασιλείας του Διοκλητιανού
Αρχή Χρονολογίων
A.D.(Anno Domini)
Η χρονολόγηση από τη γέννηση του Χριστού προτάθηκε από τον εξαίρετο αστρονόμο ,εκκλησιαστικό συγγραφέα και ηγούμενο μοναστηριού της Ρώμης τον Διονύσιο τον Μικρό το 532 μ.Χ. η οποία καθιερώθηκε αργότερα από τον ηγεμόνα των Φράγκων και Αυτοκράτορα της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας Καρλομάγνο (742-814 μ.Χ)
BC (Before Christmas)
Η χρονολόγηση των προ Χριστού γεγονότων προτάθηκε από έναν επιφανή Άγγλο θεολόγο και ιστορικό τον Βέδα τον Αιδέσιμο αρχές του 8ου αιώνα και δεν χρησιμοποιήθηκε μέχρι τον 15ο αιώνα ,μετά τον 17ο αιώνα επανήλθε και χρησιμοποιήθηκε ευρύτατα.
Το Έτος Μηδέν και το πρόβλημα με τις δεκαετίες.
Ο Διονύσιος ο Μικρός με προτροπή του πάπα Ιωάννη Α΄ προσπαθεί από το 525-532 π.Χ. να υπολογίσει την ημερομηνία του Πάσχα και βασιζόμενος στα κείμενα του Κλήμη του Αλεξανδρέα αρχίζει το επίσημο μέτρημα θεωρώντας ότι ο Χριστός γεννήθηκε το έτος 1.Τη χρονολογία αυτή ο Διονύσιος την ονόμασε «Primo Anno Domini -πρώτο έτος του Κυρίου ή 1 μ.Χ.».
Από την απόφαση αυτή του Διονυσίου του Μικρού δημιουργήθηκε η ασάφεια για το τέλος των δεκαετιών. Ο Διονύσιος δεν έλαβε υπόψη του το «έτος μηδέν». Αυτό, πολύ απλά, πάει να πει ότι, εφόσον το μέτρημα άρχισε το έτος 1, η πρώτη δεκαετία διήρκεσε από το 1 έως το 10, η δεύτερη από το 11 έως το 20 κ.ο.κ.
Εδώ λοιπόν υπάρχει πρόβλημα για το πότε αρχίζει και πότε λήγει μία δεκαετία; Η πρώτη δεκαετία του αιώνα μας, αυτή, δηλαδή, που σήμερα διανύουμε, άρχισε το έτος 2000 ή το 2001; Οι περισσότεροι άνθρωποι θα απαντήσουν, πολύ φυσικά, ότι άρχισε την 1η Ιανουαρίου 2000 και θα λήξει φυσιολογικά φέτος την 31η Δεκεμβρίου 2009.Λάθος, απαντούν οι θεωρητικοί των ημερολογίων ,η δεκαετία που διανύουμε άρχισε την 1η Ιανουαρίου 2001 και θα λήξει την 31η Δεκεμβρίου του 2010.
Γιατί όμως, δεν υπολόγισε το «έτος μηδέν» ο Διονύσιος; Για τον απλούστατο λόγο, ότι την εποχή εκείνη στη Δύση χρησιμοποιούσαν το ρωμαϊκό σύστημα αρίθμησης, με τα λατινικά αριθμητικά σύμβολα που δεν περιείχαν το μηδέν ,η έννοια του “μηδέν” επινοήθηκε με την ανάπτυξη της άλγεβρας από Ινδούς μαθηματικούς περίπου 700 χρόνια μετά τον Διονύσιο.
Οικονομική σημασία των Χριστουγέννων
Κλείνοντας θέλω να τονίσω ξανά ότι η παράθεση των στοιχείων σχετικά με την Γέννηση, είναι καθαρά επιστημονική και δεν έχει να κάνει με την προσωπική στάση του καθενός απέναντι στη χριστιανική θρησκεία. Κάθε πιστός χριστιανός δεν έχει κανένα λόγο να αμφιβάλλει ούτε για την άμωμο σύλληψη του Ιησού, ούτε για το Άστρο, ούτε για το προσκύνημα των Μάγων. Δυστυχώς όμως αυτή η ιστορία έχει πάψει προ πολλού να εξυπηρετεί τις όποιες θρησκευτικές, συναισθηματικές ή ψυχικές ανάγκες των ανθρώπων. Προσφέρει μόνον δικαιολογίες στις πολυεθνικές και στα διάφορα ιερατεία να πλουτίζουν ανά τον κόσμο.
Στο σύγχρονο κόσμο τα Χριστούγεννα έχουν ιδιαίτερη σημασία για την καταναλωτική αγορά. Όλα σχεδόν τα έθιμα των Χριστουγέννων δημιουργούν σημαντική διακίνηση προϊόντων. Ο τζίρος της παιχνιδοβιομηχανίας κατά τη διάρκεια των γιορτών των Χριστουγέννων αγγίζει το μισό των ετήσιων πωλήσεων. Τώρα πώς συνδυάζονται με το πνεύμα των Χριστουγέννων τα δώρα, οι πλαστικές φάτνες, τα κινέζικα λαμπιόνια, ο Άγιος Βασίλης της Coca cola ,τα στολισμένα δέντρα, τα παιχνίδια, τα αμερικάνικα σαχλοτράγουδα, οι γαλλικές σαμπάνιες, τα ρεβεγιόν, τα μπουζούκια, οι γαλοπούλες, οι τηλεοπτικές και κινηματογραφικές αηδίες, αυτό μόνον οι καταναλωτικοί «πιστοί» το ξέρουν.
ΚΑΛΕΣ ΓΙΟΡΤΕΣ & ΚΑΛΗ ΧΡΟΝΙΑ
Πηγές-Βιβλιογραφία
Διονύσης Σιμόπουλος διευθυντής του Ευγενίδειου Πλανητάριου «Το άστρο των Χριστουγέννων»
Σ. Θεοδοσίου Μ. Δανέζης: Η οδύσσεια των ημερολογίων τόμος Α’. Αστρονομία και παράδοση (εκδ Δίαυλος 1995)
Σ. Θεοδοσίου Μ. Δανέζης: Μετρώντας τον Άχρονο χρόνο .Ο χρόνος στην Αστρονομία (εκδ Δίαυλος 1994)
Εφ Ελευθεροτυπία 30-12-2000 Περιοδικό ΓΕΩ τευχ 37 Το Αστέρι των Μάγων
Εφ. Το Βήμα 24-12-2005 Τα μυστήρια των Χριστουγέννων
Εφ Ελευθεροτυπία 13-12-2006 Τα Χριστούγεννα έγιναν Άνοιξη
Εφ Έθνος 11-12-2008 Ο Χριστός γεννήθηκε Ιούνιο και όχι Δεκέμβριο!
Η φυσική στο Δίκτυο http://www.physics4u.gr
ΒΙΚΙΠΑΙΔΕΙΑ http://el.wikipedia.org/wiki
http://agonigrammi.wordpress.com
Πηγή
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου