Με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα Περιβάλλοντος

Κρίση μοντέλου...

Τυφώνες με νεκρούς και μεγάλες καταστροφές στις ΗΠΑ, νεκροί και πλημμύρες στην κεντρική Ευρώπη. Η περιβαλλοντική κρίση ως αποτέλεσμα της κλιματικής αλλαγής είναι παρούσα, μας δείχνει τα δόντια της και μας κραυγάζει ότι αν δεν ληφθούν άμεσα μέτρα για την καταπολέμησή της, η οικονομική κρίση θα φαντάζει σαν παρανυχίδα μπροστά της.

Λίγες ημέρες πριν, μια εξαιρετικά ανησυχητική είδηση ήρθε στο φως της δημοσιότητας. Οι τιμές του διοξειδίου του άνθρακα ξεπέρασαν τα 400 ppm (μέρη ανά εκατομμύριο) στην ατμόσφαιρα. Πρόκειται για τις υψηλότερες συγκεντρώσεις που έχουν σημειωθεί εδώ και εκατοντάδες χιλιάδες χρόνια και στις οποίες διαφαίνεται καθαρά η πλήρης αποτυχία των πολιτικών που υιοθετήθηκαν έως σήμερα για την καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής. 


Ήταν μόλις τέσσερα χρόνια πριν, το 2009 στη Κοπεγχάγη, όταν η ατζέντα της κλιματικής αλλαγής ήταν σε σημαντικά πιο κεντρική θέση. Εκεί, με βάση τα επιστημονικά τεκμήρια κατέστη απολύτως σαφές ότι η αλλαγή της δομής της παγκόσμιας οικονομίας έπρεπε να γίνει άμεσα ώστε να μην οδηγηθεί ο πλανήτης σε καταστροφική υπερθέρμανση με απρόβλεπτές συνέπειες για τις κοινωνίες και τις οικονομίες από την πιο αδύναμη μέχρι την πιο ισχυρή. 

Από τότε μέχρι σήμερα και ενώ αγνοούνται συστηματικά το ένα μετά το άλλο τα σημάδια που μας δείχνουν ότι η περιβαλλοντική κρίση φουντώνει, η οικονομική κρίση χρησιμοποιείται ως δούρειος ίππος για επίθεση στο περιβάλλον και ως δικαιολογία για την απομάκρυνση περιβαλλοντικών στάνταρ παγκοσμίως.

Το ίδιο σύστημα πολιτικών και οικονομικών συμφερόντων που σχεδίασε το πρόγραμμα σωτηρίας που εξοντώνει την ελληνική κοινωνία και οικονομία και ευρύτερα δε τον ευρωπαϊκό νότο, είναι ακριβώς το ίδιο σύστημα που καταστρέφει τον πλανήτη. Δηλαδή το ΔΝΤ, η Παγκόσμια Τράπεζα και τα λοιπά ευαγή ιδρύματα που μας συμβουλεύουν. Η οικονομική και η περιβαλλοντική κρίση είναι οι δύο πλευρές του ίδιου νομίσματος.

Η περιβαλλοντική κρίση αποτελεί την κορυφαία αποτυχία του νεοφιλελεύθερου καπιταλισμού. Οι προσπάθειες να αντιμετωπιστεί η κλιματική αλλαγή έχουν καταλήξει σε πλήρη αποτυχία. Ενώ το θέμα συζητιέται διεθνώς εδώ και 22 χρόνια και διαρκώς επικαιροποιούνται συνθήκες, οι εκπομπές αέριων ρύπων έχουν ανέβει κατά 50%. Είναι εμφανές ότι το ζήτημα δεν είναι απλά οι προθέσεις αλλά και η δομή της παγκόσμιας οικονομίας που αναζητά διαρκώς μια κάποια «ανάπτυξη» με κάθε κοινωνικό και περιβαλλοντικό κόστος.

Η συζήτηση για διαφορετική οργάνωση των οικονομιών-κοινωνιών, αμφισβητεί και δημιουργεί πολιτική αντιπρόταση αναφορικά με τον τρόπο με τον οποίο συντελείται η οικονομική παγκοσμιοποίηση και με τον τρόπο που (απορ)ρυθμίζει ισορροπίες η ελεύθερη αγορά. Οι μηχανισμοί προστασίας του περιβάλλοντος που βασίστηκαν στους κανόνες της ελεύθερης αγοράς και του ανταγωνισμού απέτυχαν παταγωδώς. Αυτό που συμβαίνει τώρα, είναι ότι λειτουργεί ένα μοντέλο που επιτρέπει στις επιχειρήσεις να ψάχνουν σε ολόκληρο τον πλανήτη για να βρουν φθηνότερο εργατικό δυναμικό, με στόχο τη μείωση του κόστους και την αύξηση των κερδών, με τεράστιες οικολογικές επιπτώσεις. Πρόκειται για ενεργειακά καταστροφικό μοντέλο. Έρευνες δείχνουν ότι το μοντέλο αυτό έχει δημιουργήσει τόσους αέριους ρύπους στον αναπτυσσόμενο κόσμο που έχουν χαθεί τα οφέλη που αποκομίσθηκαν κατά την μείωση των εκπομπών ρύπων στον πλούσιο Βορρά. Οι εκπομπές ρύπων από προϊόντα που παράγονται σε αναπτυσσόμενες χώρες αλλά καταναλώνονται σε εκβιομηχανισμένες ήταν έξι φορές μεγαλύτερες από τις εκπομπές ρύπων που παράγονται στις εκβιομηχανισμένες για να καταναλωθούν εκεί.

Η ανάγκη για οικολογική ανασυγκρότηση της οικονομίας, ελληνικής και ευρωπαϊκής, απαιτεί νέο πρότυπο για την κοινωνική οργάνωση, την κατανάλωση, την παραγωγή, την εργασία και την αλληλεγγύη μεταξύ των γενεών και των λαών. Η περιβαλλοντική κρίση συμπυκνώνει όλες τις αντιφάσεις ενός στρεβλού αναπτυξιακού προτύπου που κυριάρχησε στον σύγχρονο κόσμο. Ο αγώνας ενάντια στην κλιματική αλλαγή σε τοπικό και διεθνές επίπεδο είναι αγώνας για κοινωνική δικαιοσύνη και δημοκρατία. Οι συνέπειες της οικολογικής καταστροφής έχουν κοινωνικό πρόσημο. Θα την πληρώσουν οι πιο φτωχοί και αδύναμοι και στον διαχωρισμό μεταξύ κρατών (βορράς – νότος) αλλά και μέσα στα ίδια τα κράτη. 

Η σοβαρότητα της κλιματικής κρίσης απαιτεί μια νέα αντίληψη του ρεαλισμού καθώς και μια διαφορετική κατανόηση των ορίων. Οφείλουμε λοιπόν να φέρουμε στη δημόσια συζήτηση μια πολιτική, προγραμματική, αξιακή πρόταση όπου το περιβάλλον, η κοινωνία και η οικονομία θα αποτελούν μια συμπαγή αδιαίρετη ενότητα και δεν θα αυτονομούνται ούτε θα αλληλουπονομεύονται στο βωμό της όποιας πολιτικής «ευημερίας» ή «ανάπτυξης». Απαιτείται περισσότερο παρά ποτέ μια συνολική απάντηση – θεώρηση - λύση. Η επιστήμη, μας έχει προσδιορίσει σαφώς τα όρια στα οποία συμφώνησαν όλοι οι φορείς οι οποίοι συμμετείχαν στην σύνοδο της Κοπεγχάγης, αυτό που έχει να κάνει η αριστερά σε τοπικό και διεθνές επίπεδο είναι να γράψει την αφήγησή της έχοντας λάβει πολύ σοβαρά υπόψιν τις παραπάνω παραμέτρους.

twitter: @CZachariadis

* Ο Κώστας Ζαχαριάδης είναι βιολόγος με μεταπτυχιακό «Περιβάλλον και Δημόσια Υγεία», μέλος της Κ.Ε. του ΣΥΡΙΖΑ ΕΚΜ