Διατροφή & Υγεία

Πραγματοποιήθηκε την 15/12/2025, στην Εταιρεία Φίλων του Λαού (Αθήνα, Ευριπίδου 12), η 5^η διάλεξη του Λαϊκού Πανεπιστημίου στον Η’ Κύκλο του ΛΑΪΚΟΥ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ στην προσέγγιση «Παραδοσιακή Θεραπευτική», με θέμα: Διατροφή και Υγεία, με συντονίστρια την Δρ Αικατερίνη Πολυμέρου-Καμηλάκη, τ. Διευθύντρια -ομοτ. Ερευνήτρια του Κέντρου Λαογραφίας της Ακαδημίας Αθηνών, μέλος του Συμβουλίου του ΥΠΠΟ για την Άυλη Πολιτιστική Κληρονομιά της UNESCO.

Παρέμβαση στην συζήτηση έκανε η κα Μάγδα Κοντογιάννη (6932094231), κτηνοτρόφος, γραμματέας του Κτηνοτροφικού Συλλόγου Περιφέρειας Αττικής και ο Δημήτρης Μιχαηλίδης (agronea@otenet.gr), δημόσια γράφων, συγγραφέας, εκδότης των ΑγροΝέα και σχολιαστής στο AgroBus του stent.net.gr.

Η διάλεξη όλη (1,5 ώρα) βρίσκεται μαγνητοσκοπημένη με φροντίδα της κας Μ. Κοντογιάννη στο https://www.youtube.com/watch?v=uXpWPwgPqAs

Η Δρ Αικ. Καμηλάκη ανέφερε: Στο πλαίσιο της μελέτης των διατροφικών συνηθειών των ανθρώπων η ελληνική διατροφή ή καλύτερα οι ελληνικοί διατροφικοί κώδικες ιχνηλατούνται όλο και πιο βαθιά στο χρόνο με τις ανασκαφικές έρευνες σε ολόκληρο τον ελληνικό χώρο. Ξεκινούν με αναφορές από τους ομηρικούς κρεωφάγους ήρωες, τις πληροφορίες του Ηροδότου, την τοπική λιτότητα της Σπάρτης με τον μέλανα ζωμό, την φιλήδονη γαστριμαργική επίδοση των κατοίκων της Σύβαρης και την εκλεπτυσμένη ολιγοφαγία των Αθηναίων, που χαρακτηρίζονται «μικροτράπεζοι» και από το «αττικηρώς δειπνίζειν» (λιτοδίαιτο).

Μέχρι το 1960 η ελληνική κοινωνία, με περιορισμένες οικονομικές σχέσεις, η κατανάλωση περιορίζεται κυρίως στην αυτάρκεια & την ανταλλαγή τροφίμων. Με την ανάπτυξη των συγκοινωνιακών μέσων και συνακόλουθα των εμπορικών σχέσεων και ανταλλαγών η διατροφή πέρασε πλέον σ’ ένα στάδιο ανεξέλεγκτης κατανάλωσης προϊόντων ποικίλης (και άγνωστης) προέλευσης. Η διάδοση της τεχνολογίας στον τομέα της συντήρησης των τροφίμων, έχει ανατρέψει τα επί αιώνες ισχύοντα δεδομένα στο θέμα της διατροφής.

Το θέμα της διατροφής είναι άμεσα συνδεδεμένο με την υγεία και τη νοσηρότητα του πληθυσμού, όταν μάλιστα μετέχει στην παραγωγή. Η ανεπαρκής και πολλές φορές ακατάλληλη τροφή καταβάλλει τον οργανισμό και τον οδηγεί σε νοσηρές καταστάσεις. Ιδιαίτερα σημαντικό ρόλο στις συνήθειες διατροφής παίζει η νηστεία.

Το μοντέλο της κατευθυνόμενης μαζικής καλλιέργειας συγκεκριμένων ειδών εις βάρος παραδοσιακών τοπικών καλλιεργειών, προκειμένου να είναι εμπορεύσιμα μέσα από τα μεγάλα supermarkets, φαίνεται να χάνει έδαφος υπό το βάρος ωριμότερης αντιμετώπισης των προβλημάτων, που δημιουργεί η μείωση της βιοποικιλότητας, η καταστροφή του περιβάλλοντος, οι επιπτώσεις στην υγεία κοκ.

Σε αντίθεση με αυτό που τα ίδια κέντρα αποφάσεων υπαγόρευαν μέχρι τώρα, η έμφαση δίδεται πλέον στη μικρή γεωργική εκμετάλλευση και τοπική μεταποίηση τροφίμων, στην ανάπτυξη τοπικών αγορών και δικτύων διανομής τοπικών προϊόντων και κυρίως την προβολή της ταυτότητας αγροτικών περιοχών. Αυτό το πρότυπο προσιδιάζει στην φυσιογνωμία των μικροαγροτικών δομών, η οποία ίσχυε πάντοτε στον ελληνικό χώρο.

Η παραγωγή προϊόντων με σήμα ποιότητας τον τόπο, ενσωματώνει, πέρα από την οικονομική διάσταση, πολιτισμικές αξίες που καθιστούν την τροφή ένα πολιτισμικό αγαθό με άμεση αξία χρήσης, αξία παραδοσιακής κληρονομιάς και συλλογικής μνήμης.

Μετά την πανδημία του covid-2019 καταγράφεται, και για λόγους υγείας, ενίσχυση μιας ιδιάζουσας τοπικοποίησης. Στην Ελλάδα έχουμε και ιδιαίτερα προβλήματα λόγω ευλογιάς αιγοπροβάτων, στα Βαλκάνια λόγω πανώλης χοίρων και πρόσφατα στην Γαλλία λόγω οζώδους των βοοειδών.

Πριν δύο μήνες η Ευρωβουλή ψήφισε ΕΝΑΝΤΙΟΝ των πολυεπεξεργασμένων τροφίμων, για λόγους προστασίας της υγείας των ευρωπαίων.

Και δεν ξεχνάμε ότι η παραδοσιακή επεξεργασία τροφίμων για να τα καταστήσει ανθεκτικά στον ετήσιο κύκλο του χρόνου, περιλαμβάνει κυρίως τεχνικές ζύμωσης, και όχι χημικών παρεμβάσεων. Το ψωμί, το κρασί, το τυρί, το κεφίρ, το γιαούρτι, οι ελιές, το σαλάμι αέρος, τα τουρσιά κλπ κλπ είναι προϊόντα ζύμωσης. Και στην ζύμωση μετέχει ενεργά το τοπικό μικροβίωμα, αυτό που εκλεπτυσμένα λένε κυρίως στα κρασιά «terroir» … …

Ένας άνθρωπος συντίθεται από περίπου 10 τρισεκατομμύρια κύτταρα συμβιωτικά με (ωφέλιμα ή παθογόνα) 100 τρισεκατομμύρια μύκητες, ένζυμα, βακτήρια, ιούς κλπ. Επιβιώνουμε χάρις στα 100 τρισεκ συμβιωτικών μικροοργανισμών. Τα τελευταία χρόνια μάλιστα έχει επισημανθεί ότι η διατάραξη της ισορροπίας του μικροβιώματος δημιουργεί όλα τα προβλήματα στην ζωή.

Η τροφή μας πρέπει να είναι τοπική για να συμβάλλει στην ισορροπία του μικροβιώματός μας. Υπερτοπικά τρόφιμα, με άπειρα τροφοχιλιόμετρα, είναι «φορτισμένα» με πιθανώς άγνωστα μικροβιώματα και πιθανώς επικίνδυνα για την επιβίωσή μας βακτήρια, ιούς κλπ. Τα παγκοσμίως ισοπεδωμένα πολυεπεξεργασμένα ομοιόμορφα (μόνο μορφή …, μόνο χρώμα & μόνο γεύση) τρόφιμα, με απίθανα συντηρητικά, για να εξυπηρετούν τις μακρές παγκοσμιοποιημένες εφοδιαστικές αλυσίδες, είναι ανθυγιεινά, κάποιοι λένε και καταστροφικά, για τον σύγχρονο άνθρωπο.

Η τοπική γαστρονομία αποτελεί πλέον αναπόσπαστο και κρίσιμο παράγοντα ακόμα και για την ενίσχυση της τουριστικής ελκυστικότητας ενός προορισμού. Ξεπερνά την απλή κάλυψη βασικών αναγκών και προσφέρει στους επισκέπτες μια βαθύτερη, αυθεντική πολιτισμική εμπειρία. Η τοπική γαστρονομία προσφέρει επαρκή διαφοροποίηση προορισμού δίνοντας μια μοναδική ταυτότητα, βοηθώντας την τοπική οικονομία, εάν έχει τεράστιο πολιτισμό, να ξεχωρίσει από τον ανταγωνισμό, ειδικά σε μια κορεσμένη τουριστική αγορά.

Η κα Μάγδα Κοντογιάννη αναφέρθηκε στην συνταγογράφηση στην περίοδο του covid-19 της «αγκαλιάς σε πρόβατα», καθώς  και στην καταγραφή ότι τα παιδιά που γεννήθηκαν και μεγάλωσαν δίπλα σε στάβλους, ακόμα και στην περιαστική κτηνοτροφία της Αττικής, παρουσιάζουν πλήρη ανοσία, ενώ η ανοσία μειώνεται καθώς απομακρύνονται από ένα στάβλο και ελαχιστοποιείται η ανοσία των παιδιών πέραν των 300μ από μια κτηνοτροφική εγκατάσταση.

Συνοψίζοντας θα μπορούσαμε να επισημάνουμε ότι όσον αφορά την διατροφή και υγεία:

1. Η διεθνής τάση είναι προς την τοπικοποίηση.
2. Η άυλη πολιτιστική κληρονομιά στην γαστρονομία προσφέρει σημαντικά οικονομικά πλεονεκτήματα στις τοπικές οικονομίες.
3. Η Ελλάδα είναι ένας βράχος (76% πάνω από 600μ) ριγμένος στην θάλασσα και η ανάγκη φροντίδας του επιβάλλει μικρές εκμεταλλεύσεις, στερούμενη εκτεταμένων επίπεδων εκτάσεων «μαζικής-βιομηχανικής» καλλιέργειας …
4. Οι Τοπικές Εφοδιαστικές Αλυσίδες συγκρατούν την προστιθέμενη αξία (αλυσίδα αξίας) των τοπικά παραγόμενων τροφίμων με τις οικοτεχνίες στην τοπική οικονομία δημιουργώντας συνθήκες ενδογενούς αυτοδύναμης τοπικής ανάπτυξης.
5. Οι άνθρωποι ενός τόπου ενισχύονται στο ανοσοποιητικό τους, μέσω του τοπικού μικροβιώματος, και ισχυροποιείται η υγεία τους.
6. Η διατροφή και η υγεία είναι αλληλένδετα, ιδιαίτερα εάν δεν μιλάμε μόνο για κάτι που γεμίζει την κοιλιά, αλλά ενδιαφερόμαστε για την επιβίωση των τοπικών οικονομιών, κοινωνιών και ανθρώπων.

Επισημαίνεται ότι οργανωμένη ζωή, οικισμοί και θεσμοί, δημιουργήθηκαν όπου υπάρχει τροφή. Είτε διότι την καλλιεργούν γεωργοί, είτε διότι εκτρέφουν ζώα οι κτηνοτρόφοι, είτε διότι συλλέγουν οι αγρότες. Στις εκβολές του Αλιάκμονα, στους πρόποδες των Πιερίων, στην Τοσκάνη της Ελλάδος, βρήκαν σε προϊστορικούς οικισμούς του 8.000πχ, ότι η διατροφή τους στηριζόταν στα όστρακα (φημισμένα μύδια Μεθώνης & Μακρυγιάλου Πιερίας), στην διατροφή με χόρτα και στην κτηνοτροφία, όπως ακριβώς μέχρι και σήμερα.

 

Για την καταγραφή, Δημήτρης Μιχαηλίδης, 6998282382, ΑγροΝέα, AgroBus