Ευαγγελίας Κυριαζοπούλου φιλολόγου.
Η Μακεδονία ονομάζεται από τον αρχαίο ιστορικό Πολύβιο «Ελλάδος πρόφραγμα». Είναι ταγμένη από την ιστορία να υπερασπίζεται πρώτη την Ελλάδα. Αυτό έπραξαν οι Μακεδόνες κατά την επανάσταση του 1821. Ο αγώνας τους κατά των Τούρκων κατακτητών μπορεί να μην έφερε τόσα αποτελέσματα και να μην είναι τόσο γνωστός όσο ο αγώνας στην Πελοπόννησο και τη Στερεά Ελλάδα, αυτό όμως δεν σημαίνει ότι ήταν λιγότερο ηρωικός.
Στη Μακεδονία έγιναν κάποια επαναστατικά κινήματα και πριν το 1821. Κατά τη διάρκεια των αιώνων της τουρκικής σκλαβιάς τα βουνά ήταν γεμάτα από κλέφτες, όπως και στην Νότια Ελλάδα. Το 1705 Τούρκοι ήρθαν στη Νάουσα για παιδομάζωμα. Ο αρματολός, όμως, Ζήσης Καραδήμος με 100 άνδρες τους επιτέθηκε και τους προξένησε σοβαρές απώλειες. Τελικά, ο ίδιος σκοτώθηκε. Το 1772 επιχείρησε ένα κίνημα ο Σωτήριος Λευκάδιος. Το 1807 ο Νικοτσάρας επιχείρησε μια απελευθερωτική εκστρατεία, η οποία απέτυχε. Στη Μακεδονία το ελληνικό στοιχείο υπερείχε, υπήρχε, όμως, πολύς Τουρκικός στρατός που κατέπνιγε τις επαναστάσεις. Γνωστά μας είναι και τα ονόματα του Γεωργάκη Ολύμπιου και του Ιωάννη Φαρμάκη που έπαιξαν πρωτεύοντα ρόλο στην επανάσταση των ηγεμόνων του Δουνάβεως, η οποία τελικά απέτυχε. Ο Γεωργάκης Ολύμπιος κλεισμένος στη ρουμανική μονή του Σέκου ανατινάχτηκε. Ο Φαρμάκης απονήρευτος, συνθηκολόγησε και θανατώθηκε.
Η επανάσταση του 1821 στη Μακεδονία ξεκίνησε στη Χαλκιδική. Ο Εμμανουήλ Παπάς αποβιβάστηκε με απεσταλμένους της Φιλικής Εταιρείας στη μονή Εσφιγμένου του Αγίου Όρους στις 23 Μαρτίου 1821. Δοκίμασε να καθησυχάσει το μπέη της Θεσσαλονίκης, αυτός όμως για να τιμωρήσει τους κατοίκους της Χαλκιδικής, σκότωσε στις 16 Μαΐου τον πρόεδρο της κοινότητας του Πολυγύρου Κύρκο Παπαγεωργάκη. Αυτός ο φόνος υπήρξε το σύνθημα της εξέγερσης στη Χαλκιδική. Ο Σουλτάνος τότε διέταξε τον Μπαϊράμ πασά από τη Μ. Ασία να καταπνίξει την επανάσταση.
Εν τω μεταξύ στη Θεσσαλονίκη οι Τούρκοι προέβησαν σε τρομοκρατικές ενέργειες. Περίπου 2500 Έλληνες φυλακίστηκαν. Τούρκοι και Εβραίοι άρπαζαν τις ελληνικές περιουσίες. Μπροστά στην Αγία Σοφία, στη Ροτόντα και αλλού οι αγχόνες βρίσκονταν σε συνεχή λειτουργία. 3000 ήταν τελικά τα θύματα τους δύο μήνες που διήρκεσε η τουρκική τρομοκρατία.
Ο Εμμανουήλ Παπάς συγκέντρωσε 3900 πολεμιστές , από τους οποίους οι 1000 ήταν μοναχοί. Κατέλαβε την Ιερισσό και διεξήγαγε νικηφόρες μάχες κατά των Τούρκων. Δυστυχώς, όμως, αν και είχε ενθουσιασμό, δεν είχε εμπειρία. Ο οπλαρχηγός Χάψας με τους λίγους άντρες του προσπάθησε να φτάσει στη Θεσσαλονίκη, όμως κατά τα μέσα Ιουλίου υποχώρησε στον Πολύγυρο, καθώς πλησίαζε ο Μπαϊράμ πασάς με 35000 στρατιώτες. Ο Τούρκος πασάς περνώντας από τη Μακεδονία έσφαξε τους κατοίκους 42 ελληνικών χωριών και έφτασε με όλο τον όγκο του στρατού του στα Βασιλικά.. Ο Χάψας αντιστάθηκε ηρωικά, στο τέλος, όμως, αυτός και 60 Έλληνες αγωνιστές σκοτώθηκαν, αφήνοντας 500 Τούρκους νεκρούς. Οι Τούρκοι στη συνέχεια κατέλαβαν τον Πολύγυρο παρά την αντίσταση των λίγων Ελλήνων. Οι Έλληνες υποχωρώντας έφτασαν στην Ποτίδαια και νίκησαν δυο φορές στα μέρη εκείνα τους Τούρκους.
Ο αγώνας, όμως, χρειαζόταν χρήματα. Η περιουσία του Εμμανουήλ Παπά εξαντλήθηκε. Οι πολεμιστές άρχισαν να πεινούν. Έτσι οι Τούρκοι κατέλαβαν και την Κασσάνδρα. Ο Εμμανουήλ Παπάς, για να μην πέσει στα χέρια των Τούρκων έφυγε με πλοίο για την Πελοπόννησο για να συνεχίσει από εκεί τον αγώνα. Κοντά στην Ύδρα συντετριμμένος από την αποτυχία της επανάστασης πέθανε από καρδιακή προσβολή. Έτσι, τελείωσε η επανάσταση στη Χαλκιδική.
Το δεύτερο έτος του αγώνα, δύο μήνες μετά την καταστολή της επανάστασης στη Χαλκιδική, επαναστάτησαν ταυτόχρονα οι περιοχές του Ολύμπου και της Νάουσας. Στην εξέγερση στον Όλυμπο πρωτοστάτησε ο Κοζανίτης φιλικός Νικόλαος Κασομούλης. Οι άλλοι σπουδαιότεροι οπλαρχηγοί του Ολύμπου ήταν ο Διαμαντής Νικολάου, ο Λάζος και ο Γούλας. Ο Κασομούλης ζήτησε βοήθεια από τους Πελοποννήσιους, αλλά μόνο ο Λάζαρος Κουντουριώτης του έδωσε πυρομαχικά. Ο Δημήτριος Υψηλάντης που βρισκόταν τότε στο Άργος ως αρχηγός της επανάστασης αποφάσισε να στείλει στη Μακεδονία ως αρχηγό της εκεί επανάστασης τον Γρηγόριο Σάλα, άνθρωπο ματαιόδοξο και ανίκανο.
Οι Τουρκοί αντιλήφθηκαν τις κινήσεις των Ελλήνων και άρχισαν να συγκεντρώνουν στρατό στον Κολινδρό. Στις 8 Μαρτίου 1822 μια περίπολος του Διαμαντή σκότωσε έναν Τούρκο αγγελιοφόρο. Αυτό ήταν το σύνθημα για την αρχή της επανάστασης. Ο αγώνας άρχισε σε διάφορα σημεία της περιοχής. Σε λίγες μέρες έφτασε και ο Σάλας, ο οποίος είχε καθυστερήσει άσκοπα. Συνολικά συγκεντρώθηκαν γύρω στους 800 Έλληνες. Τρεις φορές δέχθηκαν την επίθεση 4600 Τούρκων. Και τις τρεις φορές τους απέκρουσαν και τελικά τους απέκλεισαν στον Κολινδρό. Ήταν μια ευκαιρία για τους Έλληνες να τους πολιορκήσουν ή να επιτεθούν. Ο Σάλας, όμως, αδράνησε. Εν τω μεταξύ, στα ελληνικά χωριά από την Έδεσσα ως τη Βέροια οι Τούρκοι έσφαζαν, λεηλατούσαν και έβαζαν φωτιά.
Στη συνέχεια οι Τούρκοι συγκέντρωσαν 2000 στρατιώτες για να επιτεθούν εναντίον του Διαμαντή που βρισκόταν με τους λίγους άντρες του στην Καστανιά της Βέροιας. Επειδή ο αγώνας ήταν άνισος, οι Μακεδόνες για να μην καταστραφούν τελείως υποχώρησαν στη Μηλιά. Αντί να επιτεθούν όλοι μαζί, ο κάθε αρχηγός επιτέθηκε χωριστά. Οι Έλληνες δεν άντεξαν την πίεση των Τούρκων και υποχώρησαν. Μόνο ο Σάλας οχυρώθηκε σε έναν πύργο. Αντί, όμως, να αντισταθεί, πυρπόλησε τον πύργο τη νύχτα και έφυγε με τους συντρόφους του για τη νότια Ελλάδα. Ο Κασομούλης πήγε στην Αιτωλοακαρνανία. Οι άλλοι οπλαρχηγοί κατέφυγαν στον Όλυμπο περιμένοντας καλύτερες μέρες. Έτσι, τελείωσε η επανάσταση στον Όλυμπο και τα Πιέρια.
Και στην περιοχή του Βερμίου οι Έλληνες προσπάθησαν να απελευθερωθούν από τον τουρκικό ζυγό. Από τις παραμονές της επανάστασης στη Νάουσα είχε ιδρυθεί επαναστατικό κέντρο. Την πρωτοβουλία είχαν πάρει ο Ζαφειράκης Λογοθέτης, ένας από τους προύχοντες του τόπου, ο αρματολός του Βερμίου Αναστάσιος Καρατάσιος και ο αρματολός της Έδεσσας Αγγελής Γάτσος. Αυτοί μαζί με πολλούς άλλους καπεταναίους είχαν μυηθεί στη Φιλική Εταιρεία.
Στις 19 Φεβρουαρίου 1822, Κυριακή της Ορθοδοξίας, κηρύχθηκε επίσημα η επανάσταση στο ναό του Αγίου Δημητρίου στη Νάουσα. Στρατιωτικός αρχηγός ορίστηκε ο Καρατάσιος και πολιτικός ο Ζαφειράκης. Την ίδια μέρα ο Καρατάσιος συγκέντρωσε γύρω στους 5000 άνδρες και την επόμενη με 1800 άνδρες ξεκίνησε με τον Γάτσο να καταλάβει τη Βέροια. Μόλις οι Τούρκοι το έμαθαν άρχισαν να κάνουν έρευνες, να αιχμαλωτίζουν και να σφάζουν τους κατοίκους της πόλης. Ο Καρατάσιος απέτυχε να καταλάβει τη Βέροια και οι Τούρκοι έστειλαν ισχυρές δυνάμεις εναντίον του. Τότε ο Καρατάσιος με 240 πολεμιστές οχυρώθηκε στο μοναστήρι της Παναγίας του Δοβρά. Ο Γάτσος με τους υπόλοιπους κρύφτηκε στο δάσος. Στις 12 Μαρτίου 4000 Τούρκοι προσπάθησαν να καταλάβουν το μοναστήρι. Τον Καρατάσιο ήρθαν να βοηθήσουν ο Γάτσος και στρατιώτες του Ζαφειράκη. Αποτέλεσμα: 1500 Τούρκοι νεκροί και τραυματίες. Οι Έλληνες είχαν ασήμαντες απώλειες.
Τότε, στις 9 Απριλίου ο βαλής της Θεσσαλονίκης Εμπού Λουμπού με 12000 στρατιώτες και 14 πυροβόλα άρχισε να πολιορκεί και να βομβαρδίζει τη Νάουσα. Ο Καρατάσιος και οι οπλαρχηγοί από τα γύρω υψώματα δεν ήταν σε θέση να βοηθήσουν. Στις 18 Απριλίου η Νάουσα κυριεύθηκε. Για τρεις μέρες επακολούθησε μοναδική στην ιστορία του 1821 ανθρωποσφαγή. Παράλληλα γράφτηκαν σελίδες πρωτοφανούς ηρωισμού… Κάποιες νεαρές γυναίκες συγκεντρώθηκαν κοντά στη γέφυρα της Αραπίτσας προσπαθώντας να ξεφύγουν. Όταν έγιναν αντιληπτές από τους Τούρκους προτίμησαν να πέσουν από το γκρεμό για να μην τις πιάσουν οι Τούρκοι. Στα νερά της Αραπίτσας ξανάζησε ολόλαμπρο το Ζάλογγο. Αυτό υπήρξε το τραγικό τέλος της επανάστασης στο Βέρμιο. Από τους οπλαρχηγούς, ο Ζαφειράκης σκοτώθηκε αργότερα πολεμώντας έξω από τη Νάουσα. Ο Καρατάσιος, ο Γάτσος και άλλοι οπλαρχηγοί πήραν μέρος στην επανάσταση στη Νότια Ελλάδα.
Ύστερα από χρόνια, το Φεβρουάριο του 1878 επαναστάτησαν και πάλι οι Μακεδόνες στην περιοχή του Ολύμπου και της Δυτικής Μακεδονίας, δείχνοντας την αμετάθετη απόφασή τους να ελευθερωθούν.
Γιατί, όμως, απέτυχε η επανάσταση στη Μακεδονία; Πρώτα-πρώτα, η Θεσσαλονίκη ήταν η δεύτερη πόλη της οθωμανικής αυτοκρατορίας. Εκεί έμεναν πολλοί Τούρκοι και υπήρχε πολύς στρατός που άνετα μπορούσε να κινηθεί. Υπήρχαν, ακόμα, πολλά τουρκικά χωριά. Ακόμα, οι κάτοικοι της Μακεδονίας δεν ήταν κλέφτες, αλλά γεωργοί και κτηνοτρόφοι. Δεν είχαν έμπειρους αρχηγούς. Τέλος, δεν επαναστάτησαν όλες οι περιοχές ταυτόχρονα.
Πάντως, η Μακεδονία με τις δικές τις δυνάμεις επί 15 μήνες έφθειρε και απασχόλησε τους Τούρκους. Έτσι, οι Έλληνες της Πελοποννήσου και της Στερεάς Ελλάδας ανακουφίστηκαν σημαντικά από το βάρος μεγάλων τουρκικών επιχειρήσεων. Η Μακεδονία, τελικά, αφού έδειξε άφθαστο ηρωισμό θυσιάστηκε η ίδια για το συμφέρον του υπόλοιπου έθνους
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου