Μαύρη πανώλη, χολέρα, ισπανική γρίπη, «γρίπη των χοίρων», SARS. Στη μακάβρια λίστα των πανδημιών προστίθεται τώρα ο νέος κορονοϊός, γνωστός και ως COVID-19. Θα μείνει χαραγμένος στη συλλογική μας μνήμη, αλλάζοντας τις κοινωνικές και οικονομικές μας νόρμες. Το πώς ακριβώς και πόσο εξαρτάται ακόμη από πολλά...
«Για τους περισσότερους ανθρώπους, ειδικούς και μη στον κλάδο, οι οικονομικοί κίνδυνοι και οι συνέπειες επιδημιών και πανδημιών είναι ξεκάθαρες και απτές», γράφει στην ιστοσελίδα του Παγκόσμιου Οικονομικού Φόρουμ η Μαριάνα Μπάτζιο, πολιτική αναλύτρια με εξειδίκευση σε θέματα οικονομικής συμπεριφοράς. «Το κόστος για τα συστήματα υγείας, η μείωση και η διακοπή της παραγωγικότητας εργασίας είναι μερικές από αυτές», επισημαίνει.
Στην παρούσα φάση «ωστόσο, κοιτώντας κανείς τους τίτλους ειδήσεων και τις φωτογραφίες ανά τον πλανήτη, θα εντοπίσει έναν θεμελιώδη συντελεστή πολλαπλασιασμού: τον πανικό -ένα επίπεδο απελπισίας πολύ πιο πάνω από τον “πανικό του χαρτιού υγείας”».
Η αχίλλειος πτέρνα, παρατηρεί, είναι η σωστή κατανόηση της «πραγματικής» ανθρώπινης συμπεριφοράς σε πολιτικές και παρεμβάσεις. Και δη σε καταστάσεις σαν κι αυτή, που το «εγώ» πρέπει να γίνει «εμείς».
«Η συνεργασία του κόσμου στον στόχο περιορισμού μετάδοσης της νόσου (αυτοπεριορισμός, καραντίνα, πλύσιμο των χεριών), η ελαχιστοποίηση των αποκαλούμενων «παρασιτικών» συμπεριφορών (φτέρνισμα και βήχας χωρίς κάλυψη του προσώπου, προσέλευση στον χώρο εργασίας με ασθένεια) και η αποφυγή εξαιρετικά ριψοκίνδυνων αντιλήψεων (πανικός και άρνηση) είναι το ίδιο σημαντικά όσο το κλείσιμο των σχολείων και η αύξηση του αριθμού κλινών στις εντατικές», παρατηρεί η Μπάτζιο. Ειδικά ο πανικός, επισημαίνει, «δεν έχει να κάνει μόνο με παρανοήσεις, αλλά και με την αίσθηση μιας έλλειψης οδών διαφυγής».
«Η επίκληση ορισμένων κατά καιρούς αμφιλεγόμενων θεωριών της συμπεριφορικής επιστήμης αποτέλεσε εδώ και καιρό σήμα κατατεθέν μιας κομβικής ομάδας συμβούλων της βρετανικής κυβέρνησης», γράφει στο Foreign Policy ο Βρετανός δημοσιογράφος, συγγραφέας και ιστορικός Οουεν Μάθιους.
Η βρετανική «αγέλη»
Πολλοί από αυτούς εργάστηκαν για την επιτυχία της εκστρατείας υπέρ του Brexit. Ενας εξ αυτών είναι ο Ντομινίκ Κάμινγκς, επικεφαλής σύμβουλος του Βρετανού πρωθυπουργού Τζόνσον. Από τα πλέον ισχυρά πρόσωπα στην Ντάουνινγκ Στριτ, «έχει συχνά-πυκνά μιλήσει και γράψει για το πώς η επιστήμη των δεδομένων και η μοντελοποίηση συμπεριφοράς αποτελούν το κλειδί για την επιτυχία κάθε εκστρατείας και διακυβέρνησης. Η προσέγγιση της βρετανικής κυβέρνησης στον κορονοϊό», επισημαίνει ο Μάθιους, «αντανακλά την πεποίθηση του Κάμινγκς». Και κάπως έτσι χαράχθηκε από την Ντάουνινγκ Στριτ η αρχική τακτική της -προβλεπόμενης πλέον ως αυτοκαταστροφικής- «ανοσίας της αγέλης»...
Τη συλλογιστική της επιχείρησαν να σκιαγραφήσουν προ ημερών δύο συνεργάτες της βρετανικής κυβέρνησης. «Το να λέμε απλά στους ανθρώπους να υπακούσουν δεν πρόκειται να λειτουργήσει» και σίγουρα «αυτού του είδους η κυβερνητική αυταρχικότητα δεν θα πιάσει στους Βρετανούς», δήλωσε ανωνύμως στο FP άτομο του περιβάλλοντος του Κάμινγκς.
Ενα βασικό μοντέλο προσέγγισης είναι το ονομαζόμενο COM-B, ανέφερε προ εβδομάδας στον Guardian η Σούζαν Μίτσι, καθηγήτρια Ψυχολογίας Υγείας, διευθύντρια του Κέντρου Συμπεριφορικής Αλλαγής στο Πανεπιστημιακό Κολέγιο του Λονδίνου και μέλος της ομάδας συμβούλων της Ντάουνινγκ Στριτ για τον COVID-19.
Βάσει αυτής της θεωρίας, για να επιτευχθεί μια συγκεκριμένη επιθυμητή συμπεριφορά από τον πληθυσμό, πρέπει να του δοθούν «ικανότητα, ευκαιρία και κίνητρο». «Εάν δεν εξασφαλίσεις και τα τρία, το αποτέλεσμα δεν θα επιτευχθεί», τόνισε η Μίτσι. Η αποτυχία είναι πια πρόδηλη, όπως καταδεικνύει η αναδίπλωση στην οποία εξαναγκάζεται τώρα η Ντάουνινγκ Στριτ, προχωρώντας -με χαρακτηριστική καθυστέρηση και ίσως μη ανατρέψιμες συνέπειες- στη λήψη μέτρων.
«Οσο περισσότερο ανησυχεί κανείς τόσο πιο πιθανό είναι να τα τηρήσει», επισημαίνει η Μίτσι. Ομως «υπάρχουν πολλές κοινότητες που ζουν στο οικονομικό περιθώριο, που μπορεί να μην έχουν να φάνε, που τα σπίτια τους είναι κρύα. Ο κόσμος θα αποδεχθεί να κάνει θυσίες εάν υπάρχει ισότητα. Χρειάζονται επιδόματα σε αξιοπρεπή επίπεδα. Διαφορετικά οι ανισότητες θα μεγαλώσουν, ενώ το ζητούμενο είναι να μειωθούν, έτσι ώστε ο κόσμος να αισθάνεται ότι σε αυτό είμαστε όλοι μαζί» μέχρι την επόμενη ημέρα.
Το μετέπειτα παραμένει, βέβαια, άγνωστο. «Συντελούνται αλλαγές σε πολλά διαφορετικά επίπεδα της κοινωνίας», παρατηρεί η Βρετανίδα ειδικός. Προς το παρόν, παρατηρεί για τις σχέσεις μεταξύ κυβερνήσεων και πολιτών, «αυτό που ξέρουμε είναι ότι η διαφάνεια είναι πολύ σημαντική για την εμπιστοσύνη, που με τη σειρά της είναι πολύ σημαντική για την τήρηση των μέτρων».
Περιορισμοί και προκλήσεις
Κατά τη Μισέλ Γκέλφαντ, καθηγήτρια Ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο του Μέριλαντ και ειδική στη διαπολιτισμική ψυχολογία, οι πολιτισμικές διαφορές μπορεί πράγματι να αποδειχθούν ένας σημαντικός παράγοντας στην υφιστάμενη φάση της πανδημίας. Για να προστατεύσουμε τους εαυτούς μας και τους άλλους, λέει στο Euronews, πιθανόν θα πρέπει τώρα πολλές από τις πολιτιστικές συνήθειές μας -που βασίζονται «στην ελευθερία και στην αυτονομία»- να προσαρμοστούν «σε έναν κόσμο με πολλούς περιορισμούς».
Προοπτική που εγκυμονεί σοβαρούς κινδύνους για την επόμενη μέρα, κατά πολλούς αναλυτές. Ενας εξ αυτών είναι και ο Βρετανός οικονομολόγος Φιλίπ Λεγκρέν, ιδρυτής της «δεξαμενής σκέψης» OPEN, διδάσκων στο Ευρωπαϊκό Ινστιτούτο του London School of Economics και πρώην επικεφαλής σύμβουλος του Ζοζέ Μανουέλ Μπαρόζο, επί προεδρίας του τελευταίου στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή.
Ο περιορισμός της ελευθερίας μετακινήσεων, συμπεριλαμβανομένης της Ζώνης Σένγκεν, «μπορεί ορισμένες φορές να δικαιολογείται για λόγους δημόσιας υγείας», λέει στο Euronews. Κινδυνεύει ωστόσο «να νομιμοποιήσει επίσης την κοσμοθεωρία των εθνικιστών, που θεωρούν το κλείσιμο των συνόρων “πανάκεια”» και «να ενισχύσει την ξενοφοβική αντίληψη ότι οι αλλοδαποί συνιστούν απειλή», προειδοποιεί.
«Το πιο πιθανό είναι η κρίση του κοροναϊού να έχει μακροπρόθεσμο αντίκτυπο, ιδίως όταν ενισχύει άλλες τάσεις που ήδη υπονομεύουν την παγκοσμιοποίηση» και «υπογραμμίζει ότι οι χώρες που βρίσκονται σε κρίση δεν μπορούν να υπολογίζουν πάντοτε στη βοήθεια των γειτόνων τους και των στενών συμμάχων», εκτιμά ο Λεγκρέν.
«Σε γενικές γραμμές, μπορεί να ενισχύσει εκείνους που πιστεύουν σε μια ισχυρή κυβέρνηση, δίνοντας προτεραιότητα στις κοινωνικές ανάγκες έναντι της ατομικής ελευθερίας» -ήδη κράτη όπως το Ισραήλ, η Κίνα και η Ρωσία εφαρμόζουν, ένεκα κορονοϊού, πρακτικές «Μεγάλου Αδελφού»- «και σε εθνική δράση έναντι της διεθνούς συνεργασίας». Κοντολογίς, τα μάτια μας έχουν ακόμη να δουν πολλά...
Τι το θες ΤΟΣΟ χαρτί υγείας;
Η πανδημία φέρνει πανικό και αυτός με τη σειρά του επιδρά στις καταναλωτικές συνήθειές μας. Το μαρτυρούν οι αγορές πανικού των τελευταίων ημερών. Μεγάλο χιτ στις σχεδόν ληστρικές επιθέσεις στα ράφια των σούπερ μάρκετ έχει, ως γνωστόν -μαζί με τα αντισηπτικά, τα ζυμαρικά, τα όσπρια κ.ά.-, το χαρτί υγείας, που σε ορισμένα νοικοκυριά έχει στοκαριστεί σε στοίβες. Προς τι; Εγκειται σε μια ψευδαίσθηση ελέγχου σε καταστάσεις που φαντάζουν ανεξέλεγκτες, όπως μια πανδημία, επισημαίνουν ειδικοί.
«Δημιουργεί μια αίσθηση ασφάλειας στους ανθρώπους ότι θα έχουν τουλάχιστον ένα πράγμα που θα τους σώσει από την απόλυτη εξαθλίωση», λέει στο αμερικανικό δίκτυο NBC η δρ Θέα Γκάλαχερ, στέλεχος διοίκησης στο Κέντρο Θεραπείας και Μελέτης Αγχους του Πανεπιστημίου της Πενσιλβάνια.
Επιπλέον, η εικόνα πανικόβλητων καταναλωτών να γεμίζουν τα καρότσια μπορεί να οδηγήσει σε ένα καταναλωτικό ντόμινο -παρατηρεί- παρασύροντας ακόμη και εκείνους που σκέφτονται αλλιώς. Γενικότερα, υπογραμμίζει η δρ Γκάλαχερ, «αυτό που οφείλουμε να κάνουμε είναι να διατηρούμε την ψυχραιμία μας και να διαχειριζόμαστε τον πανικό μας». «Μα τον Θεό, εύχομαι να μην υπάρξει πολιτική επιστροφών για τα κ@λ@χαρτα!», έγραψε εν τω μεταξύ ένας εκνευρισμένος καταναλωτής στο twitter. Στο δε Νιου Τζέρσι, ένα εστιατόριο που συνεχίζει να σερβίρει χωρίς τραπεζοκαθίσματα εκμεταλλεύτηκε τη συγκυρία. Για να αυξήσει την πελατεία του, προσέφερε από ένα ρολό χαρτί υγείας σε κάθε καλό πελάτη...
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου