Δήμος Κατερίνης: Εκδήλωση μνήμης και τιμής θυμάτων κατοχής

Με επιμνημόσυνη δέηση και κατάθεση στεφάνων από εκπροσώπους τοπικών αρχών, φορέων, συλλόγων, καθώς και από συγγενείς των θυμάτων στο μνημείο πεσόντων στον Σιδηροδρομικό Σταθμό (Οδός Διγενή Ακρίτα), τιμήθηκε σήμερα το πρωί, η επέτειος της ομαδικής εκτέλεσης από τους Γερμανούς των Ελλήνων πατριωτών, με πρώτο τον αείμνηστο Δήμαρχο Κατερίνης Αιμίλιο Ξανθόπουλο, τον Φεβρουάριο του 1943. 

Την εκδήλωση, που διοργάνωσε ο Δήμος Κατερίνης τίμησαν με την παρουσία τους, ο Δήμαρχος Σάββας Χιονίδης, ο Βουλευτής Α’ Θεσσαλονίκης της Ένωσης Κεντρώων Ιωάννης Σαρίδης, καθώς και εκπρόσωποι: της Περιφερειακής Ενότητας Πιερίας, του Δήμου Ελασσόνας, της Δημοτικής Κοινότητας Λιβαδίου Ελασσόνας, της 24ης Τεθωρακισμένης Ταξιαρχίας, της Αστυνομικής Διεύθυνσης Πιερίας, της Πυροσβεστικής υπηρεσίας, του Λιμενικού Κατερίνης, δημοτικοί και τοπικοί σύμβουλοι του Δήμου Κατερίνης, εκπρόσωποι κομμάτων  κ.α. εκπρόσωποι των τοπικών αρχών, φορέων και συλλόγων. 

Την εκδήλωση επένδυσε μουσικά η Φιλαρμονική του Δημοτικού Ωδείου Κατερίνης. Συγκινητικό ποίημα με θέμα εμπνευσμένο από το συγκεκριμένο ιστορικό γεγονός απήγγειλε η Ελένη Ν. Ζαραμητροπούλου - μέλος της Ένωσης Συγγραφέων Πιερίας.

Η ΟΜΙΛΙΑ ΑΝΑΦΟΡΑ ΣΤΟ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΤΗΣ ΗΜΕΡΑΣ

Ομιλία – αναφορά στο ιστορικό της ημέρας με τίτλο: ΤΑ ΑΝΤΙΠΟΙΝΑ ΤΩΝ ΓΕΡΜΑΝΙΚΩΝ ΑΡΧΩΝ ΚΑΤΟΧΗΣ ΣΤΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ: Η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΗΣ ΕΚΤΕΛΕΣΗΣ ΤΩΝ 38 ΣΤΟΝ ΣΙΔΗΡΟΔΡΟΜΙΚΟ ΣΤΑΘΜΟ ΚΑΤΕΡΙΝΗΣ (23.2.1943) εκφώνησε ο Φιλόλογος του 5^ου ΓΕΛ Κατερίνης Αντώνης Κάλφας, ο οποίος τόνισε:

Όταν στις 25 Νοεμβρίου 1942 ανατινάχθηκε η γέφυρα του Γοργοπόταμου, ανάμεσα στα νέα μέτρα που προτάθηκαν από τον στρατιωτικό διοικητή νοτιοανατολικής Ευρώπης Αλεξάντερ Λερ, ήταν μεταξύ άλλων μέτρων η εκτέλεση αθώων και η σύλληψη ομήρων:  «σε περίπτωση εκδήλωσης δολιοφθοράς ή ενέδρας η εκτέλεση των πολιτών-φυλάκων και η τιμωρία των γειτονικών με το συμβάν χωριών, η σύλληψη ομήρων». Παράλληλα, επειδή η ναζιστική Γερμανία ήθελε να αντιμετωπίσει το αντάρτικο κίνημα σε Σερβία, Κροατία και Ελλάδα, οι διαταγές ήταν ακόμη χειρότερες: «Καθετί που οδηγεί στην ενίσχυση της δύναμης πυρός και βοηθά στην επιτυχία της αναληφθείσας αποστολής είναι σωστό. Οι γραφειοκρατικές αντιλήψεις και η εκτεταμένη ερμηνεία [που αυτές παρέχουν] αντιβαίνουν στις παρούσες διατάξεις».

Ας δούμε όμως από λίγο πιο κοντά τα ιστορικά γεγονότα της εποχής προκειμένου να εντάξουμε την εκτέλεση στο σιδηροδρομικό Σταθμό με τη γενικότερη ιστορική κατάσταση στη Μακεδονία. Στις 3 Δεκεμβρίου ανατινάσσεται η γέφυρα του Αξιού με απώλειες έναν γερμανό νεκρό και 5 τραυματίες ενώ οι έρευνες ανατέθηκαν στο σφαγέα του Τριλόφου, διαβόητο Μπένζαμιν Λόχερ. Στις 30 Δεκεμβρίου 1942, ύστερα από επίθεση ανταρτών στη σιδηροδρομική γραμμή της Γουμένισσας και στο μεταλλείο,  εκτελούνται χωρίς να εκκρεμεί εναντίον τους καμία κατηγορία συνολικά 25 Έλληνες πατριώτες, στο στρατόπεδο Παύλου Μελά. Στις 2 Ιανουαρίου 1943 τουφεκίστηκαν άλλοι 20 κρατούμενοι ως αντίποινα για προηγούμενα χτυπήματα των ανταρτών στην Πιερία (στο χωριό Παντελεήμονας και στον Πλαταμώνα). Στις 45 συνολικά αυτές εκτελέσεις κοινό στοιχείο ήταν ότι οι εκτελεσθέντες ήταν εξόριστοι της μεταξικής περιόδου στο στρατόπεδο της Ανάφη, οι οποίοι μεταφέρθηκαν τον Μάρτιο του 1942 στο ναζιστικό στρατόπεδο Παύλος Μελάς. Οι εκτελέσεις αυτές προκάλεσαν την οργή του κόσμου ενώ, οργισμένος ο μητροπολίτης Θεσσαλονίκης Γεννάδιος, απειλεί με παραίτηση.

Όταν η εξαγωγή μεταλλευμάτων από την Ελλάδα προς τη Γερμανία αρχίζει να αποκτά εξαιρετική σημασία ο στρατός του Ράιχ και η πολεμική του βιομηχανία  καλύπτουν τις ανάγκες τους από το χρώμιο της χώρας μας: σύμφωνα με την ιστορική έρευνα «οι εξαγωγές ελληνικού χρωμίου το 1943 ανήλθαν στο 27% των συνολικών αναγκών της Γερμανίας στο μετάλλευμα αυτό. Την ίδια όμως χρονιά η παραγωγή παρουσίασε κάμψη, γεγονός που οφειλόταν πρωτίστως στη δράση των ανταρτών».

Το πρώτο χρονικά από τα μεταλλεία που δέχθηκαν επίθεση ήταν αυτό του μεταλλείου χρωμίου Ολύμπου, κοντά στο χωριό Άγιος Δημήτριος. Τις πρώτες πρωινές ώρες της 24 Νοεμβρίου 1942 μια ομάδα 35 ανταρτών του ΕΛΑΣ πήγε στο μεταλλείο και αργότερα αποχώρησε χωρίς να προβεί σε οποιαδήποτε καταστροφή. Όταν το αρμόδιο γερμανικό γραφείο ενημερώθηκε για το συμβάν, την ίδια κιόλας ημέρα, διετάχθη να γίνει η φρούρηση του μεταλλείου κατά τη διάρκεια της νύχτας ενώ συγκροτήθηκε και ένα σώμα αποτελούμενο από 5 γερμανούς και 42 έλληνες χωροφύλακες. Στις 28 και 29 Δεκεμβρίου 1942 επισκέφθηκε το μεταλλείο χρωμίου του Αγίου Δημητρίου ομάδα γερμανών ειδικών με τη συμμετοχή του εκπροσώπου του γραφείου χρωμίου Θεσσαλονίκης της Εταιρείας Κρουπ. Η επιτροπή επεσήμανε από την πρώτη κιόλας στιγμή τις ιδιαίτερες δυσκολίες γύρω από τη λειτουργία του συγκεκριμένου μεταλλείου (ήταν απομονωμένο, χωρίς τηλέφωνο και με αδύνατη τροφοδοσία τον χειμώνα). Στα προβλήματα αυτά προστέθηκαν και η άρνηση των κατοίκων του Αγίου Δημητρίου να εργαστούν αλλά και να παράσχουν οποιαδήποτε άλλη βοήθεια αλλά και η αδυναμία της  στρατιωτικής χωροφυλακής Κατερίνης να επιβάλει την τάξη. Τη νύχτα της 18^ης Φεβρουαρίου 1943, τμήμα του ΕΛΑΣ Θεσσαλίας με αρχηγό τον Φιλώτα Αδαμίδη επιτέθηκε στο μεταλλείο, κατέστρεψε τις εγκαταστάσεις και συνέλαβε ομήρους τον γερμανό επιστάτη Χάρτμαν και τον μεταλλωρύχο Τσένκε. Η είδηση της επίθεσης μεταδόθηκε τηλεφωνικά από το σταθμό της Στρατιωτικής Χωροφυλακής Κατερίνης προς τις προϊστάμενες υπηρεσίες της Θεσσαλονίκης. Στις 20 Φεβρουαρίου γερμανικός λόχος κατευθύνεται σιδηροδρομικώς προς την Κατερίνη και από εκεί στον Άγιο Δημήτριο με αποκλειστικό σκοπό να συλλάβει ομήρους από το χωριό ώστε να εξαναγκαστούν οι αντάρτες να απελευθερώσουν τους δύο απαχθέντες γερμανούς.

Για μια ακόμη φορά, τα γερμανικά αντίποινα στράφηκαν εναντίον ενός γειτονικού με το συμβάν χωριού. Μάλιστα, από την πρώτη στιγμή η γερμανική πλευρά ήταν βέβαιη πως οι κάτοικοι συνεργάζονταν στενά με τους αντάρτες («συμμορίτες» στη γλώσσα των κατοχικών δυνάμεων) και ότι τους είχαν υποστηρίξει κατά την τελευταία επίθεση. Τα χαράματα της 21^ης Φεβρουαρίου οι Γερμανοί κατευθύνονται προς τον Άγιο Δημήτριο και περικύκλωσαν το χωριό, οι περισσότεροι κάτοικοι του οποίου το είχαν εγκαταλείψει φοβούμενοι τα αντίποινα. Αποτέλεσμα: οι Γερμανοί συλλαμβάνουν «μόνο» 37 ομήρους, ομολογώντας ταυτόχρονα πως οι περισσότεροι ήταν μεγάλης ηλικίας. Από τους 37, οι 32 ήταν κάτοικοι του Αγίου Δημητρίου, οι οποίοι κρατήθηκαν στο σχολείο του χωριού. Ο ένας εξ αυτών καταγόταν από τη Λάρισα και διέμενε προσωρινά στο χωριό όπου εργαζόταν ως κασσιτερωτής, ένας δεύτερος εκτελέστηκε κατά την περικύκλωση του χωριού και οι υπόλοιποι 5 συνελήφθησαν καθ’ οδόν, καθώς την ίδια μέρα επέστρεφαν από τον Κατερίνη στο Λιβάδι, το χωριό τους.

Μετά τη σύλληψη, δόθηκε διαταγή στον πρόεδρο του Αγίου Δημητρίου να μεταφέρει στους αντάρτες το γερμανικό τελεσίγραφο, να παραδώσουν δηλαδή τους αντάρτες μέχρι τις 12.00 π.μ. της 23^ης Φεβρουαρίου. Σε διαφορετική περίπτωση θα εκτελούνταν οι όμηροι. Καθώς το αυτοκίνητο δεν επέστρεψε την ορισμένη ημερομηνία οι Γερμανοί εκτέλεσαν τους 37 ομήρους. Μαζί τους εκτελέστηκε και ο πρώην δήμαρχος Κατερίνης Αιμίλιος Ξανθόπουλος, 44 ετών, δραστήριο μέλος της τοπικής κοινωνίας με προσφυγική καταγωγή. Την ίδια τύχη επιφύλαξαν και στους γερμανούς οι αντάρτες.

Φυσικά, τόσο στην περίπτωση του Αγίου Δημητρίου όσο και σε πολλές άλλες παρόμοιες περιπτώσεις οι συλλήψεις κατοίκων ως ομήρων δεν έκαμψαν στο ελάχιστο το αντάρτικο φρόνημα. Μάλιστα, είναι ενδεικτικό ότι ακόμα και γερμανοί αξιωματούχοι ναζί, όπως ο στρατιωτικός διοικητής της Σερβίας, έλεγε χαρακτηριστικά πώς  το μέτρο είναι αμφίβολης αξίας και πως «η σύλληψη ομήρων στην τύχη οδηγεί τους μέχρι τώρα νομοταγείς και αμέτοχους πολίτες στο αντίπαλο στρατόπεδο και ενισχύει την εχθρική αντίσταση».

Δυστυχώς, για τις επαίσχυντες αυτές πράξεις, ουδείς γερμανός καταδικάστηκε. Για τις εκτελέσεις αντρών, γυναικών και παιδιών στη μακεδονική γη —στην Κλεισούρα, τους Πύργους, το Μεσόβουνο, τον Χορτιάτη, το Παλαιογράτσανο, το Κάτω Γραμματικό, τα Κερδύλια, το Σαραντάπορο, την Καστανιά, τον Αετό, το Ελευθεροχώρι, τη Μόρνα, το Ελατοχώρι, το Καταφύγι, τον Τρίλοφο, την Κατερίνη, τις αναίτιες καταστροφές και τις δεκάδες μεμονωμένες εκτελέσεις και τις μαζικές εκτελέσεις ομήρων δεν λογοδότησε κανείς Γερμανός. Αλλά ούτε και στην Ελλάδα εκδόθηκε κάποιος Γερμανός για να δικαστεί για τη δράση του στη Μακεδονία. Τα θύματα δεν δικαιώθηκαν ποτέ με τον ποινικό κολασμό των θυτών τους.

Οι ναζιστικές θηριωδίες, ωστόσο, που οργανώθηκαν από την χιτλερική μηχανή, οφείλουν να αποτελέσουν αφορμή όχι μόνο για να θυμηθούμε την ιστορία του τόπου μας (η λέξη μνημείο παραπέμπει στην απαραίτητη μνήμη που χρειάζονται οι μεταγενέστεροι για να τιμήσουν τους ηρωικούς νεκρούς)  αλλά, κυρίως, για να αντιληφθούμε, στις σημερινές κρίσιμες ημέρες, τους πραγματικούς δημοκράτες από τους υπερασπιστές του χιτλερικού καθεστώτος. Έχουμε χρέος και καθήκον, απέναντι στην ιστορία μας, όπως εύστοχα διακήρυξε σε ομόφωνη δήλωσή τους το Δ.Σ. του «Δικτύου Μαρτυρικών πόλεων και χωριών της Ελλάδας, περιόδου 1940-1945 ‘Ελληνικά Ολοκαυτώματα’» αλλά και απέναντι στους συνανθρώπους μας, «να υψώσουμε τείχη ελευθερίας, δημοκρατίας και αντίστασης, απέναντι στην αναβίωση του Ναζισμού και του Φασισμού», για όλους εκείνους που «εκτελέσθηκαν και θυσιάστηκαν, από την εκδικητική μανία του ναζισμού και έγιναν ολοκαυτώματα της αντίστασης, της ειρήνης, της ελευθερίας, της φιλίας των λαών και της καταδίκης του ναζισμού και του κάθε μορφής ολοκληρωτισμού».

Κι αυτά μπορούν να γίνουν πράξη μόνο σε μια Ελλάδα, σε μια Ευρώπη και σ’ έναν κόσμο, όπου δεν θα κυριαρχούν, η βία, το μίσος, ο ηγεμονισμός και οι διαχωρισμοί, όπου δεν θα αναπτύσσονται οι ιδέες του ναζισμού και της ακροδεξιάς ρητορικής.