ΟΛΥΜΠΟΣ Οι κατασκηνωτές απειλούν το βουνό των θεών

http://www.makthes.gr

Σε κίνδυνο βρίσκεται ο Όλυμπος καθώς και η υγεία των κατοίκων του Λιτοχώρου από το ανεξέλεγκτο άναμμα φωτιάς εντός της δασικής έκτασης και από τη δραστηριότητα επισκεπτών και κατασκηνωτών, που κολυμπούν και πλένονται στον ποταμό Ενιπέα, από τον οποίο υδρεύεται η περιοχή.
 

Ο δήμαρχος Δίου - Ολύμπου χαρακτηρίζει τον Όλυμπο «μπαρουταποθήκη έτοιμη να εκραγεί» και ζητά την άμεση λήψη μέτρων από τον Φορέα Εθνικού Δρυμού Ολύμπου, ο οποίος με τη σειρά του σε πολλές περιπτώσεις αδυνατεί να παρέμβει.
Τον κίνδυνο για πυρκαγιές από την κατάσταση που επικρατεί στον Όλυμπο μέσα στην καρδιά του καλοκαιριού, με τις αυξημένες θερμοκρασίες και την έντονη ξηρασία, επισημαίνει ο δήμαρχος Δίου - Ολύμπου Γιώργος Παπαθανασίου, ο οποίος ταυτόχρονα σημειώνει και ένα άλλο πρόβλημα. «Ελλοχεύουν κίνδυνοι για την υγεία των κατοίκων, καθώς κάποιοι πλένονται και κολυμπούν στα νερά με τα οποία υδρεύεται το Λιτόχωρο. Εμείς έχουμε δεμένα τα χέρια και δεν μπορούμε να κάνουμε τίποτε, καθώς αρμοδιότητα έχει ο Φορέας Εθνικού Δρυμού», αναφέρει στη «Μ» ο κ. Παπαθανασίου. Σε επιστολή του προς τον Φορέα, ο δήμαρχος περιγράφει την κατάσταση με γλαφυρό τρόπο: «Απευθυνόμαστε σε εσάς για το πρόβλημα που υπάρχει ιδίως τους θερινούς μήνες στον Όλυμπο και κυρίως στην περιοχή του Παλιού Μοναστηριού του Αγίου Διονυσίου. Γνωρίζετε πολύ καλά ότι η ανεξέλεγκτη προσέλευση επισκεπτών σε μια περιοχή όπου κυλάνε νερά με τα οποία υδρεύεται το Λιτόχωρο, εγκυμονεί κινδύνους για την υγεία των κατοίκων. Φτάσανε πλέον σε σημείο κάποιοι εκ των επισκεπτών να κολυμπάνε και να πλένονται στα νερά του ποταμού».
Ο δήμαρχος επισημαίνει και τον δεύτερο κίνδυνο, αναφέροντας ότι «επιπροσθέτως, ο χώρος έχει μετατραπεί σε ένα απέραντο υπαίθριο μπάρμπεκιου με φορητές ψησταριές που μπορούν να προκαλέσουν πυρκαγιές οποιαδήποτε στιγμή. Ιδίως αυτή την εποχή με την έντονη ξηρασία ο Όλυμπος θυμίζει μπαρουταποθήκη, έτοιμη να εκραγεί». Ο δήμος, σύμφωνα με τον κ. Παπαθανασίου, «αν και δεν έχει ουδεμία ευθύνη για τον εθνικό δρυμό, κάθε μέρα στέλνει υπάλληλό του για να επιτηρεί την περιοχή, ο οποίος όμως ούτε επαρκεί αλλά ούτε μπορεί να εξαναγκάσει τους επισκέπτες να απομακρυνθούν. Είναι πλέον καιρός ο φορέας διαχείρισης του εθνικού δρυμού Ολύμπου να αναλάβει τις ευθύνες του και να φροντίσει για τα αυτονόητα, δηλαδή την περιφρούρηση του Ολύμπου αλλά και την υγεία των κατοίκων του Λιτοχώρου». Σημειώνεται ότι στην περιοχή «Πριόνια» υπάρχει δραστηριότητα κατασκηνωτών που πλένονται στα νερά του ποταμού. Κάποιοι επισκέπτες μάλιστα, σύμφωνα με μαρτυρία, ουρούν εντός του ποταμού, ενώ στην περιοχή συγκεντρώνονται και χρήστες ναρκωτικών ουσιών.

Τι απαντά ο φορέας
«Το ζήτημα με τη χρήση του νερού του Ενιπέα έχει τεθεί από το πρώτο διαχειριστικό σχέδιο του Φορέα, από το 1988, όταν επισημάνθηκε ότι ένα από τα ζητήματα του Ολύμπου είναι η μόλυνση του νερού από αυτούς που κατασκηνώνουν, κολυμπούν και πλένονται. Είναι η περιοχή έξω από το Λιτόχωρο, στους Μύλους, που εκεί είναι το φράγμα υδροδότησης και η περιοχή στα ‘Πριόνια’. Μέχρι σήμερα όμως εκκρεμεί το προεδρικό διάταγμα για την επέκταση του δρυμού, ώστε να συμπεριληφθούν όλες οι περιοχές και να έχουμε αρμοδιότητα. Οι τοπικοί φορείς από τη μια αντιδρούν στην επέκταση του δρυμού, από την άλλη μας ζητούν να επιληφθούμε για το νερό του Ενιπέα», απαντά στη «Μ» ο Παύλος Ανδρεδάκης, πρόεδρος του Φορέα Διαχείρισης Εθνικού Δρυμού Ολύμπου, πρώην διευθυντής της δασικής υπηρεσίας.
Όσον αφορά τα μπάρμπεκιου, ο κ. Ανδρεδάκης υποστηρίζει ότι «αυτή η κακή συνήθεια δεν απαιτεί επέκταση του δρυμού και δική μας ευθύνη. Ισχύουν οι αστυνομικές και πυροσβεστικές διατάξεις. Ο Φορέας μας με το προσωπικό που έχει προσπαθεί να εποπτεύσει το βουνό. Έχουμε οκτώ φύλακες, ενώ μέχρι τον Φεβρουάριο είχαμε μόνο δύο και ο δρυμός καλύπτει και τμήμα του νομού Λάρισας. Είναι μεγάλη η έκταση. Οι υπάλληλοι του Φορέα μόλις εντοπίσουν κάτι ή τους καταγγελθεί, ενημερώνουν την πυροσβεστική υπηρεσία. Σε κάποιες περιπτώσεις κάνουν συστάσεις, αλλά δεν έχουν άλλες αρμοδιότητες, όπως έχει η αστυνομία και η πυροσβεστική. Ο Φορέας είναι Νομικό Πρόσωπο Ιδιωτικού Δικαίου και οι υπάλληλοι μπορούν μόνο να συνεπικουρούν σε δημόσιες υπηρεσίες».
Ο πρόεδρος του Φορέα συμπληρώνει ότι «πριν από δέκα ημέρες καλέσαμε τους δήμους και όλους τους φορείς που δραστηριοποιούνται στο βουνό και οργανώνουν δραστηριότητες μαζικού χαρακτήρα, όπως μαραθώνιους δρόμους. Τους θέσαμε όλα τα προβλήματα, και για το νερό και για τις φωτιές και για τα σκουπίδια και για τους αγώνες που γίνονται. Δυστυχώς, η τοπική αυτοδιοίκηση είναι επιλεκτική. Για παράδειγμα, από τη μια ζητά προστασία του δάσους, από την άλλη στηρίζει τον μαραθώνιο που γίνεται στην καρδιά του δρυμού και είναι παράνομος. Όταν κάνουμε εκπτώσεις στην προστασία, υπάρχει ζήτημα».

Τα όρια και η επέκταση
Το όρια του νέου Εθνικού Δρυμού Ολύμπου καθορίστηκαν με ειδική μελέτη που εκπονήθηκε το 2004 από τη διεύθυνση Περιβαλλοντικού Σχεδιασμού του ΥΠΕΧΩΔΕ και βασίστηκε στις προτάσεις του Γενικού Διαχειριστικού Σχεδίου (ΓΔΣ) του Εθνικού Δρυμού Ολύμπου (αναθεώρηση 1996), που εκπονήθηκε από τη διεύθυνση Δασών Πιερίας, και στις προτάσεις της Ειδικής Περιβαλλοντικής Μελέτης (ΕΜΠ) για την περιοχή του ποταμού Ενιπέα. Στην ειδική μελέτη υπάρχουν τοπογραφικά διαγράμματα στα οποία φαίνεται η οριοθέτηση του νέου δρυμού. Η έγκριση του σχεδίου εκκρεμεί.
Στον νέο δρυμό Ολύμπου το όριο κατεβαίνει σε υψόμετρο 300 μ. από τη θάλασσα και εντάσσει τον επαρχιακό δρόμο Λεπτοκαρυάς - Καρυάς - Ελασσόνας ν. Λαρίσης, πολλές ιδιοκτησίες των κατοίκων της Λεπτοκαρυάς, σπίτια κατοίκων και το καταφύγιο του δήμου Ανατολικού Ολύμπου στη θέση «Κορομηλιά». Οι κάτοικοι της Λεπτοκαρυάς που διαθέτουν κτήματα ή οικόπεδα στον παλιό οικισμό έχουν διαμαρτυρηθεί από την πρώτη στιγμή που έγινε γνωστός ο σχεδιασμός, αφενός γιατί δεν ζητήθηκε η άποψή τους κατά την οριοθέτηση του δρυμού, αφετέρου διότι, όπως υποστηρίζουν, δεσμεύονται οι περιουσίες τους, που μετατρέπονται σε δάσος, με αποτέλεσμα να μην μπορούν να τις αξιοποιήσουν για να δημιουργήσουν έναν παραδοσιακό οικισμό. Την ίδια ώρα οι γεωργοί ανησυχούν ότι θα τεθούν απαγορευτικά πλαίσια για την καλλιέργεια των κτημάτων τους.
Οι κάτοικοι της Λεπτοκαρυάς έμαθαν την ύπαρξη του σχεδίου για επέκταση του δρυμού στα τέλη Νοεμβρίου του 2009 και αντέδρασαν αμέσως με επιστολή στο αρμόδιο υπουργείο Περιβάλλοντος, στην οποία πρότειναν και τροποποιήσεις στην οριοθέτηση του δρυμού. Οι κάτοικοι ζήτησαν να μετακινηθούν τα όρια στα 400 μ. υψόμετρο και να γίνει όριο το ρέμα Τοπόλιανη. Το σχέδιο καλύπτει τον μισό οικισμό της παλιάς Λεπτοκαρυάς και δύο παραδοσιακούς οικισμούς που αναφέρονται σε βασιλικό διάταγμα του 1918, δηλαδή υπάρχουν ιδιοκτησίες που μπορούν να αξιοποιηθούν.
Η οριοθέτηση του Εθνικού Δρυμού Ολύμπου σε περιοχές που περιλαμβάνουν καλλιεργήσιμες εκτάσεις ή σπίτια δεν σημαίνει ότι θα απαγορευτούν οι δραστηριότητες, όπως επισημαίνει ο Φορέας Διαχείρισης Εθνικού Δρυμού Ολύμπου. Αντίθετα θα δημιουργήσει προϋποθέσεις για την αναγνώριση των τοπικών προϊόντων με σήμα ποιότητας. Σύμφωνα με τον Φορέα, το γεγονός ότι η περιοχή της Λεπτοκαρυάς μπαίνει στα όρια του δρυμού δεν σημαίνει ότι είναι στον πυρήνα απόλυτης προστασίας, δηλαδή σε μια περιοχή όπου απαγορεύονται οι δραστηριότητες, καθώς υπάρχει ζωνοποίηση και μπορεί να βρίσκεται σε «χαλαρή» ζώνη.
Ο Φορέας Διαχείρισης του Δρυμού έχει σαν κύριο σκοπό του τη διατήρηση και την προστασία των οικοσυστημάτων. Δεν είναι αναπτυξιακή εταιρεία. Ωστόσο, στο πλαίσιο αυτό προβλέπονται και δράσεις ευαισθητοποίησης του κοινού αλλά και η συμβολή στις διαδικασίες της παραγωγής. Η οριοθέτηση του δρυμού, σύμφωνα με τον Φορέα, δεν θα θίξει ζώνες και οικισμούς που αναγνωρίστηκαν προ του 1923, δεν θα αλλάξει τις πολεοδομικές προβλέψεις, ενώ θα θέσει όρους δόμησης και συντελεστή μόνο στις εκτός σχεδίου περιοχές. Επίσης, θα ισχύσουν οι ΖΟΕ Λιτοχώρου και Λεπτοκαρυάς.

Οι 7 πληγές του εθνικού δρυμού
Οι πυρκαγιές είναι το κύριο «φυσικό αίτιο» και ο σοβαρότερος αβιοτικός παράγοντας που απειλεί την κατάσταση διατήρησης των στοιχείων του φυσικού περιβάλλοντος του δρυμού. Χωρίς τις καταστροφικές πυρκαγιές, η βλάστηση του Ολύμπου θα ήταν πολύ περισσότερο πυκνή από όσο είναι σήμερα, σύμφωνα με εργασία του δασολόγου - περιβαλλοντολόγου Τριαντάφυλλου Μπίτου. Η πλέον καταστροφική πυρκαγιά, όπως καταγράφεται στην εργασία, θεωρείται του 1878, όταν οι Τούρκοι έκαψαν το Λιτόχωρο και η φωτιά επεκτάθηκε στον ορεινό όγκο του Ολύμπου μέχρι το υψόμετρο των 2.000 μέτρων. Το γεγονός αυτό επιβεβαιώνεται από την απουσία ηλικιωμένων δέντρων σε χαμηλότερα υψόμετρα αλλά και από ίχνη που άφησε η πυρκαγιά στις βάσεις όλων των ηλικιωμένων δέντρων. Κατά το διάστημα 1983-1999 κάηκαν 32.486 στρέμματα δασικής έκτασης.
Ένα άλλο φυσικό αίτιο με σοβαρές και δύσκολα αναστρέψιμες επιπτώσεις στο τοπίο του δρυμού είναι οι χιονολισθήσεις, οι οποίες παρουσιάζουν μια σχετική έξαρση τα τελευταία χρόνια. Έντονες χιονολισθήσεις έχουν παρατηρηθεί στις βορειοδυτικές πλαγιές των κορυφών και στην ευρύτερη περιοχή του ρέματος Ξηρολάκκι.
Από τους βιοτικούς κινδύνους, ο άνθρωπος αποτελεί τον σοβαρότερο, καθώς με τις αλόγιστες επεμβάσεις του προκάλεσε και προκαλεί ακόμη και σήμερα σοβαρές αλλοιώσεις και καταστροφές στα διάφορα οικοσυστήματα του δρυμού. Οι επεμβάσεις αυτές συνίστανται σε:
- Λαθροϋλοτομίες. Σήμερα έχουν περιοριστεί λόγω της γενικότερης ανάπτυξης του βιοτικού και μορφωτικού επιπέδου του ντόπιου πληθυσμού, αλλά και της απασχόλησής του σε άλλες οικονομικές δραστηριότητες. Στο παρελθόν όμως οι αλόγιστες υλοτομίες ήταν έντονες, γίνονταν σε μεγάλη έκταση και αφορούσαν σχεδόν όλα τα κυρίαρχα δασοπονικά είδη της περιοχής του δρυμού. Είναι χαρακτηριστικό ότι στη θέση «Πριόνια», που βρίσκεται σε υψόμετρο 1.100 μ., στην αρχή του ρέματος Ενιπέα, λειτουργούσε νεροπρίονο και εκεί κατευθύνονταν οι υλοτομημένοι κορμοί.
- Παράνομες εκχερσώσεις . Στο μακρινό παρελθόν έλαβαν χώρα ορισμένες εκχερσώσεις, κυρίως για τη δημιουργία γεωργικών εκτάσεων, οι οποίες παρέμειναν σε περιορισμένη κλίμακα. Η συνολική έκταση που εκχερσώθηκε ανέρχεται μόνο σε 980 στρέμματα, από τα οποία τα 420 είναι ήδη εγκαταλειμμένοι αγροί. Σήμερα οι εκχερσώσεις αποτελούν μεμονωμένα και μικρής έκτασης φαινόμενα.
- Κτηνοτροφία: Η κτηνοτροφία, σύμφωνα με την έρευνα του κ. Μπίτου, έχει επίσης περιοριστεί σήμερα, καθώς στην περιοχή του δρυμού (κυρίως τη χαμηλή) βόσκουν περίπου 10.000 γιδοπρόβατα. Κατά το παρελθόν, στην περιοχή του δρυμού έβοσκαν τα κοπάδια τους νομάδες Βλάχοι. Σύμφωνα με μαρτυρίες, ο αριθμός των ζώων μέχρι το 1950 ξεπερνούσε τις 25.000.
- Διάνοιξη δρόμων: Τη δεκαετία 1990-2000 είχε παρατηρηθεί μια επιθετική πολιτική στο ευαίσθητο περιβάλλον του Ολύμπου με την κατασκευή δρόμων ακόμα και σε μεγαλύτερο υψόμετρο και σε πολλές περιπτώσεις με μεγάλες διαστάσεις των γεωμετρικών στοιχείων τους (πλάτος καταστρώματος, ύψος πρανών κλπ.). Την επόμενη δεκαετία το φαινόμενο αυτό περιορίστηκε, αλλά οι δρόμοι που ήδη διανοίχτηκαν έχουν διασπάσει την ενότητα των βιοτόπων.
Εκτός από τις παραπάνω δραστηριότητες, σημαντικές είναι οι επιπτώσεις του ανθρώπινου παράγοντα στα ύδατα του δρυμού. Ειδικότερα, στη θέση «Πριόνια» και κατά μήκος του ρέματος του Ενιπέα, παρατηρείται μεγάλη προσέλευση επισκεπτών, οι οποίοι παρά την ύπαρξη απαγορευτικών πινακίδων εισέρχονται μέσα στα νερά του ρέματος. Ρύπανση των υδάτων προκαλείται και από τα λύματα των εγκαταστάσεων στα «Πριόνια», λόγω της μεγάλης υδατοπερατότητας των ασβεστολιθικών πετρωμάτων. Επίσης, οι συνεχείς ανθρώπινες επεμβάσεις έχουν αλλοιώσει το τοπίο της ευρύτερης περιοχής του Ολύμπου, το οποίο είναι από τα ιδιαίτερα και σημαντικότερα στοιχεία του.