Ο αδημοσίευτος εφηβαρχικός νόμος της Αμφίπολης

 

• Το 1984 στη βόρεια στοά του γυμνασίου της Αμφίπολης αποκαλύφθηκε από τον Δημήτρη Λαζαρίδη ο εφηβαρχικός νόμος. Σύμφωνα με αρκετούς αρχαιολόγους, θεωρείται ένα από τα πιο σπουδαία ευρήματα του είδους του σ’ όλο τον ελληνικό κόσμο. 
• Μέχρι σήμερα είναι αδημοσίευτος...

Πρόκειται για ένα μοναδικό κείμενο 139 στίχων το οποίο δίνει αρκετές πληροφορίες. Στο... πάνω μέρος του εφηβαρχικού νόμου σε λεία και εξέχουσα ταινία είναι χαραγμένη η μακεδονική χρονολόγηση της επιγραφής, που ανήκει στο 21 π.Χ. ή από μεταγενέστερες εκτιμήσεις στο 23-22 π.Χ.

Ο νόμος είναι έργο του εφηβάρχου Αδαίου Ευημέρου και σύμφωνα με αρχαιολόγους δίνει πληροφορίες για την αγωγή των εφήβων, τα ήθη της εποχής, τα αξιώματα, την κοινωνική δομή της πόλης και την τοπογραφία της.

Υπενθυμίζεται ότι η υπεύθυνη αρχαιολόγος των ανασκαφών στον τύμβο Καστά, Κατερίνα Περιστέρη στις 18 Σεπτεμβρίου σε δηλώσεις της είχε επισημάνει πως ο εφηβαρχικός νόμος είναι αδημοσίευτος και τον μελετάει για πολλά χρόνια η κόρη του Δημήτρη Λαζαρίδη, Καλλιόπη Λαζαρίδου.

Πάντως η ίδια η κα Λαζαρίδου, ανέφερε στο zougla.gr πως ο νόμος αυτός δεν δίνει κάποια στοιχεία για το ταφικό μνημείο του τύμβου Καστά.


Περισσότερα στοιχεία για τον νόμο

Το γυμνάσιο, ως γνωστόν, ήταν στενά συνδεδεμένο με το θεσμό της εφηβείας αφού στις εγκαταστάσεις του λάμβανε χώρα η εκπαίδευση των εφήβων. Ο θεσμός της εφηβείας στην ελληνική αρχαιότητα ήταν ουσιαστικά η δημόσια οργανωμένη εκπαίδευση των εφήβων. Τα περιεχόμενα, οι σκοποί και η διάρκεια της παρεχόμενης εκπαίδευσης διέφεραν από εποχή σε εποχή και από πόλη σε πόλη.

Στο γυμνάσιο της Αμφίπολης ήταν οργανωμένη η εκπαίδευση των εφήβων. Το 1984 στη βόρεια στοά του γυμνασίου της Αμφίπολης αποκαλύφθηκε από τον Δ. Λαζαρίδη ο εφηβαρχικός νόμος. Στο πάνω μέρος του εφηβαρχικού νόμου σε λεία και εξέχουσα ταινία είναι χαραγμένη η μακεδονική χρονολόγηση της επιγραφής, που ανήκει στο 21 π.Χ. ή από μεταγενέστερες εκτιμήσεις στο 23-22 π.Χ.Κάτω από την ταινία μια ζώνη ανάγλυφης διακόσμησης περιλαμβάνει αγγείο, στεφάνι ελιάς, κλαδί φοίνικα στλεγγίδα και πιθανόν δίσκο ή σφαίρα.

Ο εφηβαρχικός νόμος κατά τον ανασκαφέα, περιέχει κωδικοποιημένους παλαιότερους σχετικούς νόμους, διατάξεις και βασιλικά διατάγματα, όπως φαίνεται και από μια άλλη επιγραφή του Φιλίππου του Ε΄, που βρέθηκε εκεί κοντά και είναι από τα αρχαιότερα κείμενα που αποκαλύφθηκαν στο γυμνάσιο .

Ξεκινά με μια εισαγωγή, η οποία αναφέρεται στα καθήκοντα και τις υποχρεώσεις του εφηβάρχου (του υπεύθυνου δηλ. άρχοντα του θεσμού) , την απογραφή των εφήβων, την επιβολή ποινών, τον έλεγχο του θεσμού από τους πολιτικούς άρχοντες κ.ά.

Μετά την εισαγωγή ο νόμος αναφέρεται στους διδάσκοντες του θεσμού, συμπεριλαμβάνοντας μεταξύ αυτών τον «παιδοτρίβη, ακοντιστή, τοξότη, πωλοδαμαστή», προσδιορίζει το πρόγραμμα εκπαίδευσης και την ενασχόλησή των εφήβων με γυμνικά αγωνίσματα και επιπλέον με τις εξής δραστηριότητες: «τοξεύειν, ακοντίζειν, σφενδοναν, λιθαρίζειν, ιππεύειν καί ακοντίζειν αφ' ιππου». Ο νόμος καθορίζει επίσης την υποχρεωτική συμμετοχή των εφήβων σε γυμνικούς αγώνες που οργανώνονται στο Γυμνάσιο και τη συμμετοχή τους σε εφηβικούς αγώνες άλλων πόλεων. Τέλος ο νόμος αναφέρεται στον έλεγχο της επιμέλειας και της ευκοσμίας των εφήβων, στη διάρκεια του θεσμού, στην ενδυμασία και τη συμμετοχή τους σε διάφορες κοινωνικές εκδηλώσεις.

Εντύπωση προκαλεί το γεγονός ότι απουσιάζει από τον εφηβαρχικό νόμο κάθε αναφορά σε μη αθλητικές δραστηριότητες στο γυμνάσιο. Στον εφηβαρχικό νόμο δεν συναντάται ούτε ίχνος σοφιστών ή ρητόρων, ούτε γραμματοδιδάσκαλοι ούτε μουσικοδιδάσκαλοι, αλλά παιδοτρίβες, ακοντιστής τοξότης και πωλοδαμαστής. Φαίνεται λοιπόν ότι ο θεσμός της εφηβείας στην Αμφίπολη απέβλεπε κύρια στην αθλητική και στρατιωτική προετοιμασία των εφήβων της πόλης και όχι στην πνευματική τους εκπαίδευση.


Κατά την ελληνιστική και ρωμαϊκή εποχή είναι γεγονός ότι δεν υπήρχε προφανής λόγος για τη συνέχιση της στρατιωτικής προετοιμασίας των εφήβων. Παρ’ όλα όμως αυτά η στρατιωτική εκπαίδευση στο θεσμό της εφηβείας διατηρήθηκε ζωντανή και σε πολλές πόλεις έπαιζε πρωτεύοντα ρόλο. Διαμέσου της στρατιωτικής εκπαίδευσης η πόλη διαμόρφωνε τους άνδρες του μέλλοντος[36] και τους προίκιζε με αρετές όπως θάρρος, μαχητικότητα, τόλμη, υπακοή στους νόμους, «ευεξία, ευκοσμία, ευταξία και φιλοπονία». O αθλητικο - στρατιωτικός χαρακτήρας του γυμνασίου είναι ξεκάθαρος και στη Βέροια όπως διαπιστώνεται από τον γυμνασιαρχικό της νόμο. Όπως στη Βέροια έτσι και στην Αμφίπολη είναι ορατός ο στόχος της ηθικής διαμόρφωσης των νέων μέσα σ’ ένα χώρο όπου είναι έντονη η συνύπαρξη στρατιωτικής και αθλητικής αγωγής.
Επιμέλεια: Xρήστος Μαζάνης