Δομές προστασίας ή χωματερές ανθρώπων; Οι ειδικοί απαντούν

 Ηλιάνα Μάγρα

Η «Κιβωτός του Κόσµου» δεν είναι η πρώτη δομή παιδικής προστασίας που κατηγορείται για κακομεταχείριση των φιλοξενουμένων της. Το ερώτημα που κυριαρχεί πλέον είναι αν οι κλειστές δομές αποτελούν τον καλύτερο τρόπο παιδικής προστασίας παραμελημένων ή ήδη κακοποιημένων παιδιών. Σύμφωνα με στοιχεία, το ρίσκο δευτερογενούς «τραυματισμού» αυτών των παιδιών είναι μεγαλύτερο σε αυτές τις δομές. Γιατί τα ιδρύματα παιδικής προστασίας γίνονται συχνά εκκολαπτήρια κακοποίησης; Επτά ειδικοί εξηγούν.

Ο παιδοψυχίατρος και ψυχαναλυτής Αθανάσιος Αλεξανδρίδης τονίζει πως η παθογένεια των ξενώνων «φιλοξενίας» παιδιών που έχουν δημιουργηθεί από διάφορες ΜΚΟ οφείλεται σε πολλούς παράγοντες, με πρώτο εξ αυτών τη «γέννησή» τους. «Δημιουργούνται συνήθως από δύο εντελώς διαφορετικές ομάδες –τους “ανθρωπιστές – ιδεαλιστές” και τους “καιροσκόπους – κερδοσκόπους”», δηλώνει στην «Κ». «Δυστυχώς και οι δύο συγκλίνουν στο να στελεχώσουν τους ξενώνες με ελλιπές σε αριθμό και γνώσεις προσωπικό – οι πρώτοι γιατί νομίζουν ότι αρκούν οι καλές προθέσεις τους, οι δεύτεροι γιατί επιθυμούν να πληρώσουν λιγότερο», αναφέρει. Δεύτερος παθογενετικός παράγοντας, «το χρήμα»: «Επενδύουν ξένα χρήματα, κρατικά, ευρωπαϊκά ή από δωρεές, που συνήθως είναι πολλά και ανεξέλεγκτα στη χρήση τους, και αυτό, όπως όλοι γνωρίζουμε, αποτελεί πειρασμό προς αμαρτία». «Τρίτος παθογενετικός παράγοντας είναι η απαραίτητη έγκριση για λειτουργία και συνεχή χρηματοδότηση», που, όπως αναφέρει ο κ. Αλεξανδρίδης, δημιουργεί σχέση εξάρτησης με τις πολιτικές δυνάμεις και τις εκάστοτε κυβερνήσεις. Αυτές οι δομές καλούνται να περικλείσουν και να περιθάλψουν παιδιά και εφήβους που είναι «πολυτραυματισμένοι στο σωματικό, ψυχικό, ηθικό, οικογενειακό και κοινωνικό επίπεδο».

«Είναι γνωστό πως η κακομεταχείριση παιδιών και εφήβων ενδημεί στα ιδρύματα», δηλώνει στην «Κ» ο καθηγητής Παιδοψυχιατρικής στο ΕΚΠΑ και διευθυντής της Παιδοψυχιατρικής Κλινικής στο νοσοκομείο «Η Αγία Σοφία», Γεράσιμος Κολαΐτης. Τα χαρακτηριστικά ιδρυματικής φροντίδας που συναντάμε συχνά, αναφέρει, είναι τα εξής: αγελαία διαχείριση των ανθρώπων, αποπροσωποποίησή τους, αποστασιοποίηση του προσωπικού από αυτούς, ακαμψία της καθημερινής τους ρουτίνας – που μπορεί τελικά να φτάσει να είναι προσαρμοσμένη στις ανάγκες του προσωπικού, το οποίο συχνά, λέει, δεν είναι κατάλληλο σε αριθμό και εκπαίδευση, παρά των φροντιζόμενων. «Ετσι, οι ανεκπαίδευτοι φύλακες –επί της ουσίας– δεν γνωρίζουν πώς θα πρέπει να φροντίσουν και να διαχειριστούν τα παιδιά αυτά με τις σύνθετες ανάγκες», τονίζει.

Η καθηγήτρια Κοινωνιολογίας και πρώην κοσμήτωρ της Σχολής Κοινωνικών Επιστημών στο Πάντειο Πανεπιστήμιο, Αλεξάνδρα Κορωναίου, αναφέρει την έννοια του ολοκληρωτικού ιδρύματος – μιας κλειστής δομής που είναι συνήθως αποκομμένη από τον εξωτερικό κόσμο. Οι φιλοξενούμενοι ζουν εκεί για μεγάλο χρονικό διάστημα, οι κανόνες είναι αυστηροί, απαιτείται υπακοή και επικρατεί απομόνωση. «Λειτουργούν ως δομές ομοιομορφίας και καθυπόταξης των ατομικών συμπεριφορών στους κανόνες και στις νόρμες τις οποίες επιβάλλει μια αποπάνω αρχή, περιορίζοντας την ελευθερία που έχουν τα άτομα», λέει. Ταυτόχρονα, σε μια κλειστή δομή, «που δεν ελέγχεσαι και έχεις την απόλυτη εξουσία, το μυστικό θα κρατηθεί πολύ περισσότερο», δηλώνει, για αυτό αποτελούν περιβάλλοντα εύφορα για κακοποιητική δράση. «Ενας κακοποιητής», αναφέρει, «είναι πολύ πιο εύκολο να χρησιμοποιήσει παιδιά ή εφήβους που βρίσκονται σε κατάσταση υποτέλειας και εξάρτησης».

Την ευθύνη τόσο απροστάτευτων και ευάλωτων ατόμων θα έπρεπε να έχει η πολιτεία, λέει στην «Κ» ο καθηγητής Διαπολιτισμικής Ψυχολογίας στο ΕΚΠΑ Βασίλης Παυλόπουλος. «Πετάει την ευθύνη αυτή στην καλοσύνη διαφόρων – δεν εννοώ ότι συχνά δεν έχουν καλές προθέσεις ή γνώσεις, αλλά από τη στιγμή που δεν είναι υπό την άμεση ή συνεχή εποπτεία της πολιτείας, δεν ξέρει κανείς τι γίνεται», συμπληρώνει.

«Φτιάχνουμε ανεξέλεγκτες ανθρώπινες χωματερές, εκεί ρίχνουμε αυτό που δεν θέλουμε να βλέπουμε», δηλώνει στην «Κ» ο Στράτος Γεωργούλας, καθηγητής Κοινωνιολογίας στο Πανεπιστήμιο Αιγαίου και επικεφαλής του Εργαστηρίου Κοινωνιολογίας της Νεότητας του Ελεύθερου Χρόνου και του Αθλητισμού, «θα έρθει η στιγμή που θα μας πνίξουν τα σκουπίδια». Θα πρέπει να σταματήσει να υπάρχει το πλαίσιο στο οποίο λειτουργούν κλειστά και ανοιχτά ιδρύματα, τονίζει, «σύμφωνα με αυτά τα κριτήρια, και την παραγωγή κέρδους».

Ερευνα στο Ηνωμένο Βασίλειο έχει δείξει πως αν παιδιά κάτω των τριών ετών περάσουν 6 μήνες σε ίδρυμα, ο εγκέφαλός τους μένει πίσω, ανεπιστρεπτί.

Ο χρόνος παραμονής

Σύμφωνα με τον Κέβιν Μπράουν, καθηγητή Εγκληματολογικής Ψυχολογίας και Παιδικής Υγείας στο Πανεπιστήμιο Νότιγχαμ, ο οποίος έχει κάνει πολυετή έρευνα στο θέμα όχι μόνο στο εξωτερικό αλλά και στην Ελλάδα, τα παιδιά που βρίσκονται σε ιδρύματα είναι τρεις φορές πιο πιθανό να κακοποιηθούν σεξουαλικά ή σωματικά από ό,τι αν ήταν σε βιολογική, ανάδοχη ή θετή οικογένεια, ενώ συμπληρώνει πως η ιδρυματική παραμέληση παιδιών κάτω των πέντε ετών επηρεάζει την εγκεφαλική τους ανάπτυξη. «Η ποιότητα των ιδρυμάτων δεν έχει σχέση – το γεγονός ότι η δομή υπάρχει χωρίς 1 προς 1 σχέση παιδιού με φροντιστή προκαλεί την εγκεφαλική βλάβη», εξηγεί.

Ερευνα στο Ηνωμένο Βασίλειο έχει δείξει πως αν παιδιά κάτω των τριών ετών περάσουν 6 μήνες σε ίδρυμα, ο εγκέφαλός τους μένει πίσω, ανεπιστρεπτί. «Η έρευνά μου έδειξε πως ο μέσος χρόνος που παιδιά κάτω των τριών ετών περνούσαν σε δομές στην Ελλάδα ήταν 15 μήνες», λέει στην «Κ», τονίζοντας πως η Ελλάδα έχει μείνει πίσω σε σχέση με χώρες τόσο της Δυτικής Ευρώπης όσο και των Βαλκανίων. «Στο Μαυροβούνιο δεν υπάρχουν παιδιά κάτω των τριών σε ιδρυματική φροντίδα, στο Ηνωμένο Βασίλειο κανένα παιδί κάτω των επτά δεν είναι εκτός οικογενειακού περιβάλλοντος, στη Νορβηγία κανένα παιδί κάτω των δέκα», δηλώνει.

Τα ιδρύματα αποτελούν και τον πιο ακριβό τρόπο κοινωνικής πρόνοιας, επισημαίνει – το κόστος της οικονομικής υποστήριξης μιας μόνης μητέρας είναι το 1/6 από το κόστος της ιδρυματικής φροντίδας. «Το ξέρουμε πως τα ιδρύματα δεν είναι καλά μέρη για τα παιδιά – αν παίρνεις παιδιά που έχουν ήδη κακοποιηθεί ή παραμεληθεί και τα βάζεις σε ιδρύματα, είναι σαν να τα παίρνεις από το τηγάνι και να τα βάζεις στη φωτιά», δηλώνει ο κ. Μπράουν. Η λύση έγκειται στη συναισθηματική και πρακτική υποστήριξη των βιολογικών οικογενειών αυτών των παιδιών, με εναλλακτική λύση την τοποθέτησή τους σε ανάδοχες ή θετές οικογένειες, λέει ο κ. Κολαΐτης.

Ο διπλωματικός εκπρόσωπος της UNICEF στην Ελλάδα, Λουτσιάνο Καλεστίνι, λέει στην «Κ» πως το γραφείο του οργανισμού στη χώρα μας συνεργάζεται στενά με το υπουργείο Εργασίας και Κοινωνικών Υποθέσεων τα τελευταία τρία χρόνια για να διαμορφωθεί το κατάλληλο θεσμικό και νομοθετικό πλαίσιο για την προώθηση της αποϊδρυματοποίησης και την ενίσχυση του θεσμού της αναδοχής. Απαραίτητη προϋπόθεση, δηλώνει, αποτελεί η μεταρρύθμιση του συστήματος παιδικής προστασίας – «θα πρέπει να είναι άρτια θεσμοθετημένο, να περιλαμβάνει όλα τα επίπεδα υπηρεσιών, με έμφαση στην πρόληψη και στην πρώιμη παρέμβαση, και να βασίζεται στην οικογενειακού τύπου φροντίδα, αποτρέποντας την απομάκρυνση παιδιών από το βιολογικό τους περιβάλλον, όπου αυτό αξιολογείται προς το συμφέρον τους».

Μέχρι τότε όμως, συμπληρώνει ο κ. Κολαΐτης, οι υπάρχουσες ιδρυματικές δομές είναι ανάγκη να λειτουργούν σωστά, με επαρκές, αριθμητικά και ποιοτικά, προσωπικό. «Οι άνθρωποι», τονίζει, «μικροί ή μεγάλοι, δεν έχουμε ανάγκη μόνο από στέγη και φαγητό».

https://www.kathimerini.gr/